rabarbaro - (radice amara) rabàrbaro, reobàrbaro, (r. alpino) römes, treügà rabbattuffolare- biglotà rabbellire- (rifiorire)turnà a fiurì rabberciamento- (accomodamento) comodamènt, comodassiù rabberciare- giöstà sö ergót, mèt sö öna pèssa, (adattare) adatà, (correggere) coregì, corègg, (rappezzare)pessà sö,(rimediare) remedià, rimedià,(riparare)riparà rabbia- ràbia, gnechìsia (la ràbia d’ la sira sàlvela per la matina; la ràbia la fà fà di spropósecc), (scoppiar di r.) büligà de ràbia, s-ciopà ‘n du de ràbia,(sfogare la r.)sfogà la ràbia, (trangugiare la r.)mangià d’ la ràbia,(ho una r. non ci vedo)no gh’ vède fina gnach de la ràbia, (collera) còlera, (furia) föria, (furore) fürùr, (ira)ira, futa,(odio)öde, (sdegno) desdègn*,(stizza)stissa rabbioso- rabiùs, (dim.)rabiusèt, (bilioso) biliùs,(impetuoso) impetüùs,(stizzoso)füghèta rabboccare- rasà, (rimboccare) oltà ‘ndré rabbonire- imbonì*, imbunì*, (ammansire) ümanì, dömestegà, (calmare) calmà, padimà, (placare) placà |
rabbrividire-sgrisulà, vègn cóld e frècc,(raccapricciare)insörì, insürì, reböfàs,(tremare) tremà, tremlà rabbuffare- (impigliare) impïà, (raccapricciare)insörì, insürì, reböfàs rabbuffo- petenada, filada, refilada, reböf, braàda,(fare un r. ad alcuno)dìn dré quàter a ergü, (rimprovero)rimpròero, mostassada, bruntulada, (risciacquata)resentada, (ramanzina)romanzina, intemerada, merémör, reciòch, póia, (strapazzata)strepassada rabbuiare- (oscurare, scurire)scürì, fà ègn iscür rabbuiarsi- introbiàs (cargàs) sö ‘l tép, vègn sö di nìoi rabbuscarsi- trobiàs sö rabdomanzia- (magia)magéa rabescare- (ornare) ornà, feità rabesco- (fregio) fris,(ornamento) ornamènt*, ornamét*,(scrittura) scritüra rabico- (rabbioso)rabiùs rabido- (furioso) föriùs, rabino raccapezzare- (raccogliere) tö sö, regói, reguì, argòi, catà sö, (ricordare)regordà,(scoprire) descuvrì, scuvrì,(trarre) tirà, trà, (trovare)troà |
|
raccapricciare - insörì, insürì, reböfàs, (rabbrividire)sgrisulà, vègn cóld e frècc,(tremare) tremà raccapriccio- segrisiù, segrimét, (impressione) impressiù,(ribrezzo) ribrèss,(schifo) schéfe,(spavento) spaènt, chigarölaza, stremésse, (tremarella)tremaröla raccattare- (prendere)ciapà, catà, tö, (raccogliere) tö sö, regói, reguì, argòi, catà sö racchetta - rachèta* racchiudere- (comprendere) comprènd*,(contenere) contègn, contegnì, (covare) cuà racciabattare- (rabberciare)giöstà sö ergót, mèt sö öna pèssa, (rappezzare)pessà sö racciarpare- (rappezzare)pessà sö raccogliere- tö sö, regói, reguì, argòi, catà sö, (ammettere) amèt, (cogliere ) catà,(convocare) convocà*,(mietere)segà,(notare) notà,(prendere)ciapà, catà, tö, (racimolare)sgremorlà, spiglà l’öa, rampolà, (radunare)regondì, tirà ‘nsèm, (raggranellare)röspà, raspà ‘nsèm,(riscuotere)introità, incontrà di cöncc, scöd, scödì, (stringere) strèns, strenzì,(udire) sentì, sènt,(unire)ünì, mèt insèma raccogliersi- (pensare)pensà raccoglimento- (adorazione) adorassiù, (meditazione) meditassiù,(mente)mét, mènt, (quiete)quéte raccolta- racòlta,(r. abbondante di grano)smelgotada, (r. dell’uva, vendemmia)endömia, (assortimento) assortimét, (fascio) fass, (guadagno) guadàgn, (incetta) amàss,(mucchio)möcc, gröm, pila, |
(far r., raccogliere) tö sö, regói, reguì, argòi, catà sö,(chiamare a r., radunare)regondì, tirà ‘nsèm, (scelta)sièlta,(unione)üniù raccolto- racòlt, (r. ubertoso)racoltù, (pensieroso)penserùs,(stretto) strécc raccomandare- racomandà, (raccomandarsi, ricorrere) ricór, ricorì, (pregare)pregà, (proteggere)protegì,(supplicare) süplicà raccomandata - racomandada* raccomandazione- racomandassiù, (correzione)coressiù*, (preghiera) preghiéra*,(protezione)protessiù, (sostegno)sostègn raccomodare- (rappezzare)pessà sö, (rattoppare)giöstà sö, cunsà i pagn, tacunà, mèt sö öna pèssa, (rimediare)remedià, rimedià, (rassettare) mèt a l’ùrden (la cà) racconciamento- (restauro) restàüro racconciare-(r. il tetto)recór, recorì, retecià, (correggere) coregì, corègg, (pettinare) petenà, pechenà, (rappezzare) pessà sö, (restaurare)restaürà, remontà, (riparare)riparà, (saldare)saldà racconciatura- remonta, giöstadüra raccontare- cöntà sö, (dire) dì, (esporre) esponì,(riferire)riferì racconto- racónt*, (novella)noèla, (romanzo)romàns raccorciare- (scorciare)scörtà, (tagliare)taià, teà raccordare - (unire)ünì, mèt insèma raccordo - racòlta raccozzare - (unire)ünì, mèt insèma racemo- (grappolo) grata,(racimolo) ràmpol, rampolì |
|
Rachele- Rachéle rachitide- (v. rachitismo) rachitismo- mal del càter racimolare -sgremorlà, spiglà l’öa, rampolà,(raccogliere) tö sö, regói, reguì, argòi, catà sö, (raggruzzolare qualche soldo)trà insèm di soldarèi, (raspollare) rampolà,(unire)ünì, mèt insèma racimolo - ràmpol, rampolì rada- (golfo)gólf* raddolcire- (placare) placà, (temperare)temprà raddoppiare- indopià, rendopià, (aumentare)aümentà*,(piegare) piéga,(ripetere)ripét, ripetì, (sviluppare)svilüpà, svilüpàs raddrizzare- indrissà, retifilà, (correggere) coregì, corègg, (rettificare)retificà radere- rasà, (r. la barba)sbarbà, (cancellare) cancelà*, scanselà, (distruggere) destrüs, destrüsì, (levare)leà, tö vià,(limare)limà, (raschiare)raspà,(rasentare) passa apröf, sfrisà,(tagliare)taià, teà, (tosare)tusà, berondà radiare- (cancellare) cancelà*, scanselà,(splendere)sberlüsì, stralüsì radiatore - radiadùr* radiazione- (raggio) ragio radica- ràdica,(radice)raìs radicale - radicàl* radicare- mèt i raìs, fà i raìs,(stare) stà radicchio- redécc, radécc, scamössa, böt de redécc,(r. selvatico)redécc salvàdech, (insalata)insalata radice- raìs, (dim.)raisì, (accr.) raisòt, raisù, (r. amara, rabarbaro) rabàrbaro, reobàrbaro, (r. del |
granturco)ranfù del melgòt, (rafano)crén, (r. medicinale, scialappa)silapa, (base)base*, (causa) càösa radio - radio* radiotelegrafia - radio* rado- (raro) rar, (poco)póch, (scarso)scars, calante radunanza- (stormo) ròss, gröp radunare- regondì, tirà ‘nsèm, (rIfl.) regondìs töcc in d’ü sito, (convocare)convocà*, (raccogliere) tö sö, catà sö,(unire) ünì, mèt insèma radunata - (ritrovo)ritròvo* radunati- redöcc raduno- (mucchio)möcc, gröm, pila, (ritrovo)ritròvo*, (riunione) riüniù* radura- ciarèla, spiàss,(prato)prat, (spiazzo)spiàss,(terreno) teré rafano- crén,(ravanello) raanèl raffacciare- (rinfacciare)rinfassà, imbötà Raffaele- Ràfael raffardellare- (imballare) imbalà raffazzonare- (assettare) setà, (fare) fà,(rabberciare)giöstà sö ergót, mèt sö öna pèssa raffazzonarsi- (far toletta)fà toalèta raffermare- (confermare) confirmà raffermo- (stantio)stantìt, éder raffica - (turbine) stravènt raffigurare- (rappresentare) rapresentà,(ravvisare)figürà, (riconoscere)riconòss, riconossì, (vedere)èd, edì, vèd, vedì raffilare - (tagliare)taià, teà raffilatura- (tagliatura)teadüra* raffinare- (affinare) sfinà, (dirozzare) sgrossà zó,(educare) edücà*,(purificare)pörificà |
|
raffinatezza- (eleganza) elegansa*, (gentilezza) gentilèssa, (perfezione)perfessiù,(sagacia) dritüra, indritüra raffinato- (delicato) delicàt, delicadì, (educato) edücàt, (gentile) gentìl, zentìl,(sagace)giotù,(squisito) squisìt, ü bàlsem raffio- (fiocina) frósna, frósa, (gancio, uncino) rampì rafforzare- (consolare) consulà, cunsulà,(ingagliardire) ingheardì, ingaiardìs, (rincalzare)inculmà, incolsà, (rinforzare)rinforsà*, (sviluppare)svilüpà, svilüpàs raffreddare- sfregì, (rifl.)sfregìs, (disaffezionarsi) pèrd l’amùr raffreddatura- (v. raffreddore) raffreddore- fregiùr, (costipazione) costipassiù raffrenamento- (ritegno) ritègn* raffrenare- (confrontare) confrontà, (frenare) frenà, tègn indré, (mitigare)mitigà,(temperare) temprà raffrontare- (paragonare)paragunà, (rinfacciare)rinfassà, imbötà raganella- grì,(rana)rana,(ranetta verde)rana érda (irda), rana marina, rana sanmarina ragazza- s-cèta, (dim.)pötèla, pötina, s-cetèla, s-cetina, (r. semplice, inesperta, pollastra)polastra, (giovanotta) s-cetuna, zuvnassa, (signorina)sciurina ragazzaccio- (birichino) berechì, (monello)balotì, monèl ragazzaglia- berechinàm, pöciàm ragazzame- (v. ragazzaglia) ragazzata- laùr de s-cècc, s-cetada, bardassada, (bambinaggine) pöotada, poponada, (bambinata) |
bambossada, (fallo) fal, (fanciullaggine) pötelarìa, laùr de s-cècc, s-cetada ragazzo- s-cèt, pötèl, tus, pöt, bagài (i s-cècc i bèca sö töt), (plur.) s-cècc, tosài, (dim.)cipèt, tusèt, tusì, s-cetì, s-cetèl, (accr.)s-cetolòt, s-cetù, (r. avventato)bardassa, bardassù, (r. di bottega)pìcolo, galöp,(r. furbo) gognì, (r. vispo e snello)tarampantì, (bambino) bambì, (creatura) creatüra, (figlio) fiöl, s-cèt ragazzume- (v. ragazzaglia) raggelare- (agghiacciare) inzeclìs raggiante- (allegro) alégher, (contento) contét,(felice)felice raggiare- (lampeggiare)lampegià*, sömelgà,(splendere)sberlüsì, stralüsì raggiera- (r. dell’ostensorio)ragia, (ostensorio)ostensòre raggio- ragio, (r. di luce)spéra de ciàr, (i r. solari)spéra de sul,(luce) lüs, lüce*,(splendore)splendùr, spiandùr raggirare- regirà, (abbindolare) imbindolà*,ingabolà, (imbrogliare) imbroià, (imbrogliare) imbroià,(ingannare) inganà, buserà, ciulà, gabolà, oselà, ingabolà,(truffare)tröfà raggiratore- regiradùr,(ingannatore) inganadùr, impiantadùr, (truffatore)tröfadùr* raggiro- gàbola, regìr, (imbroglio) imbroiada, imbròi,(inganno) ingàn, bassèta,(maneggio)manès, (trama)trama,(truffa)tröfa raggiungere- ciapà, (r. rincorrendo) lögà, (arrivare) rià,(ottenere) otègn, otegnì,(pareggiare)ingualà, (sopraggiungere)rià adòss |
|
raggiustamento- (accomodamento) comodamènt, comodassiù raggiustare- (correggere) coregì, corègg raggomitolare- (imballare) imbalà raggomitolarsi- (rannicchiarsi) ransignàs sö, ingrömiàs, fàs sö in d’ü gömisèl raggranellare- röspà, raspà ‘nsèm, (raccogliere) tö sö, regói, reguì, argòi, catà sö,(rimediare)remedià, rimedià raggricciarsi- (v. raggomitolarsi) raggrinzare- ransignà, rampognà sö, (increspare)ingrespà, fà sö di grèspe raggrumolare- (raccogliere) tö sö, regói, reguì, argòi, catà sö raggruppare- (aggiungere) zontà, (comprendere)comprènd*,(unire) ünì, mèt insèma raggruzzolare- (r. qualche soldo)trà insèm di soldarèi, (raccogliere) tö sö, argòi, catà sö ragguagliare- (avvisare) isà, visà, (concordare)concordà*,mètes decórde,(informare) infurmà, mèt al fato,(istruire)istrüì*,(livellare) mèt a lièl, lielà,(paragonare) paragunà,(uguagliare)ingualà ragguaglio- (denuncia) denunsia, (notizia)notìssia, nöa,(nuova) nöa, (paragone)paragù,(rapporto) rapórt,(referto)rifèrta,(riscontro) contròl, controleréa, riscóntro ragguardevole- (illustrissimo) löstréssem,(importante) importànt*,(nobile)nòbel, (onorevole)onoréol ragguppamento - racòlta ragia- (resina)rasa,(pece) pégla, pigla, pésa,(profumo)perföm, pröföm |
ragionamento- resunamènt, ragiunamènt, (r. noioso)legènda, (r. prolisso)longàgine, (discorso) discórs,(logica)lògica,(ragione) resù ragionare- ragiunà, resunà, (argomentare) argomentà, (discutere) discüt, (discorrere) discór, discorì, (disputare) desbötà, scombàt, scombatì, (parlare) parlà,(trattare) tratà ragionato- (ragionevole) ragionéol ragione- resù (i gh’à piö resù chi usa piö fórt; l’è mia assé iga resù, bisògna saì fàla alì), (a r.)con resù, con buna (giösta) resù, (addurre una r.)portà öna resù, (secondo r.)a rigùr,(senza apparente r.)sènsa sügo,(r. inconcludente)resù che no cönta negót, che no taca, del tènca, möta, (r. valida)resù buna, che taca, (argomento) argomènt, (causa) càösa,(criterio)critério*, (r. commerciale, ditta) dita, (giustizia) giöstéssia, giöstìssia, (mente)mét, mènt,(motivo)motìo, (prova)próa ragioneria- ragiuneréa, (contabilità) contabilità ragionevole- ragionéol, (discreto) discrét, scüsàbel, (giusto) giöst ragionevolezza- (ragione)resù ragioniere- ragiunàt ragliare- regià, fà i-à raglio- (rumore)rümùr, römùr, combói, ciòch ragna- (rete da pigliar uccelli) antanèla, rét de oselà ragnaia- (uccellaia)oselanda ragnatela- tilamóra, tilimóra, bàa di ragn |
|
ragno- ragn (infina che i ragn no i tira sö la sò rét, l’è sègn de bèl tép),(dim.)ragnì,(accr.) ragnù,(r. crociato)ragn de la crus, (tarantola)taràntola ragù- ragò, ragotì Raimondo- Raimónd rallegrare- legrà, (rallegrarsi), slargàs fò ‘l cör, (complimentare) complimentà, (contentare) contentà,(divertire) diertì, deertì, (gioire) gioì, (ornare) ornà, feità rallentare- (diminuire) smenüì, (ritardare)ritardà* rama- (v. ramo) ramaio- (calderaio) ramér, magnà ramaiolo- cassa, cassöl, (cucchiaio) cügià, (mestolo)cassöl ramanzina- romanzina, intemerada, merémör, reciòch, póia,(fare una r.)baià dré, bói dré, rabì dré, rimproerà, (rimprovero) rimpròero,mostassada, bruntulada ramarro- ligorù, ligùr,(lucertola) lösèrta ramatura- (r. di pianta)bròca rame- ram Ramera(loc.) - Raméra ramerino- (rosmarino)osmarì, osmanì ramificazione- (crocicchio) crusàl, (divisione) divisiù ramingare- (camminare) caminà, (vagabondare)fà ‘l vagabónd, indà a ramèngh ramingo- ramèngh, remenghér, (vagabondo)strigossù, vagabónd, (viaggiatore)viasadùr* ramino- (vaso di rame)baloàrd rammaricare- (rifl.)ramaricàs, (crucciare) crössià, (dolere) döl, dölì,(lamentarsi) lömentàs, |
(pentire)pentì*,(piangere)piàns, pianzì, (rimpiangere)rimpiàns* rammarichio- (lamentela) lamentéla,(lamento)lamènt* rammarico- ramàrech, (cruccio) crösse, maiamét de fìdech, (dolore) dolùr, dulùr,(pentimento) pentimét*, (protesta)protèsta* , (rancore)rösen rammemorare- (ricordare)regordà rammendare- mendà, (correggere) coregì, corègg, (cucire) cus, cusì, cüs, cüsì ,(rassettare) mèt a l’ùrden,(riparare)riparà rammendatrice- mendadura rammendatura- (v. rammendo) rammendo- mènda, mendadüra, (far r., rammendare)mendà,(r. mal fatto) carpógn rammentare- fà presènt, (consigliare) consiglià,(riandar col pensiero)trebascà,(ricordare) regordà,(somigliare) sömeà, indà ‘nvèrs,(suggerire)sögerì, sügerì rammentatore- (suggeritore) sögeridùr, sügeridùr rammodernare- (rimodernare) rimodernà,(ringiovanire)turnà zùen rammollimento- (debolezza) debolèssa rammollire- (indebolire)indebolì rammorbidire- smülzinà rammulinare- (riflettere)riflèt, rifletì ramo- (r. dell’albero)ram, rama, (r. d’abete) dasa, (ramicello)ètola, etolì, (r. grosso)brocù, etolù, (ramoscello) brochèl, brochelì, ramèl, ramelì,(r. sfrondato)bròch, bròca,(propaggine)refòss, proana, (quantità di r.)brocàm,(verga) èrga, irga,(parte)part, parte, (razza)rassa,(specie) spéce, sórt |
|
ramolaccio- ramolàss, ramolassì, remolàss, remolassì, (ravanello) raanèl,(r. spugnoso)remolàss caf rampa- rampa*, (salita)rampa, rampada, salida,(strada)strada rampare- rampà,(salire)vègn sö, indà de ‘n sö rampicando- a rampegù rampicante - rampeghì* rampicare- (arrampicare, rampare) rampà rampichino- (ucc.)bèca-rasa, ramparì, rampeghì rampino- rampì rampogna- (rimprovero)rimpròero, mostassada, bruntulada rampognare- (r. aspramente) svigliacà,(rammaricarsi) ramaricàs,(rimproverare) rimproerà, bói dré,(rinfacciare) rinfassà, imbötà rampollamento- (sorgente)àres, nàves, fontanì, sortida rampollare- (derivare) derià, (germogliare) zermoià, bötà, (nascere)nassì, nass, vègn al mónd, (scaturire) scatürì,(sgorgare) sboriunà, sborgnà, spissulà rampollo- (figlio) fiöl, s-cèt, (germoglio) cassada, metida, (propaggine)refòss, proana rampone- rampù, (fiocina) frósna, frósa,(uncino)rampì rana- rana (cósa farèssela la rana se la gh’avrèss i décc?), (ranetta verde)rana marina o san martina, (r. agile)salta-fòss, campér, (girino) menacó rancare - (zoppicare)sopegà rancido- rans, (divenire r.) deentà rans, (guasto) guàst,(muffoso) möfiét,(povero)póer, póer diàol, |
poarèt, poerèt, (stantio)stantìt, éder,(vecchio)ècc, vècc rancidume- (rancido)rans, (rimasuglio)ansaröl, ranzài rancio- rancio,(pasto)past rancore- rösen,(inimicizia) desamicìssia,(odio)öde, (rodimento)röseghì, rösghì, (veleno)veléno, eléno, tòssech randa- (regolo)stasa, (riga)riga randagio- (ramingo)ramèngh, remenghér, (vagabondo) strigossù, vagabónd, (viaggiatore) viasadùr* randellare- stangà sö ergü, smarelà sö, tarelà, (bastonare) bastunà, (percuotere)refónd, zolà, sterlöcà randellata- smarelada, marelada, tarelada, terelada, (bastonata) bastunada, legnada,(percossa) sderléra, sterlöch, pòrcola randello- (bastone)bastù,tarèl, redondì, tanganèl, (bacchio) bach, (manganello)manganèl rango- rango, (classe) class Ranica(loc.) - Ranga [i sapadùr de la (soprannome)] rannicchiarsi- ransignàs sö, ingrömiàs, fàs sö in d’ü gömisèl, (accoccolarsi)incücügnàs zó, incuàs zó ranno- (acqua di bucato)smòi rannodare - (unire)ünì, mèt insèma rannuvolarsi- sniulàs sö, vègn sö di nìoi ranocchio- (rana)rana rantolare- rantegà rantolo- ràntegh, (avere il r.)rantegà, (r. del moribondo)ol ràntegh de la mórt, (respirazione)respirassiù* rantoloso- rantegù, (asmatico) asmàtech |
|
ranuncolo- ravagnòch,(fiori gialli del r.)scarpine de la Madóna, (r. selvatico)èrba di sciàtiche Ranzanico(loc.) - Ransanìch [ i gosatì / i patatì / i calivrù de (soprannomi)] rapa- ràa, raèl (da san Simù e Giüda - 28 ottobre- la ràa l’è marüda, marüda o da marüdà la ràa l’è da strepà),(foglie di r.)raéssa,(r. da seme)póndole,(r. piccole) bolzècc,(luogo seminato a r.) ravinàl, rüinàl rapace- ravàss,(interessato) interessàt,(ladro) làder rapacità- sgramf rapare - (tosare)tusà, berondà rapida- (cateratta) caterata,ös-céra, pèdega, (corrente) corènte rapidamente- (presto) prèst rapidità- (fretta) frèssa rapido- (improvviso)improìs,(lesto, svelto)svèlt, spèrt rapimento- (estasi) èstasi, (meraviglia)marvéa, meravéia, (stupore)stöpùr, stüpùr rapina- (ruberia) ladrada, ladreréa, robamét rapinare- (rubare) robà, sgrafignà, raspà, leà, fà di gòb, dàga de óngia,(usurpare)üsürpà rapinatore- (ladro) làder rapinoso- (rapace)ravàss rapire- rapì*, (portare)portà, (prendere)ciapà, catà, tö,(rubare) robà, sgrafignà, raspà, leà, fà di gòb, dàga de óngia, (trafugare) smapà rappaciare- (placare) placà rappacificare- (pacificare) pasentà, fà fà pas,(rabbonire)imbonì*, imbunì* |
rappezzare- pessà sö, (correggere) coregì, corègg, (cucire) cus, cusì, cüs, cüsì,(rammendare)mendà, (rattoppare)giöstà sö, cunsà i pagn, tacunà, mèt sö öna pèssa rappezzatura- (rammendo)mènda, mendadüra rappezzo- repèss,(rimedio)reméde, riméde,(scusa)scüsa rappigliare - (congelare) congelà* rappigliarsi- (cagliare) cagià rapportatore - (relatore) relatùr* rapporto- rapórt, (conoscenza) conossènsa, (denuncia) denunsia, (lettera)lètra, lètera, papér, (referto)rifèrta,(relazione) relassiù, (far r., riferire)riferì rapprendere - (congelare) congelà*, (stringere) strèns, strenzì rappresaglia- (danno) dan, rüìna, röìna, (fare r., pareggiare)ingualà, (risposta)rispòsta*, (soddisfazione)sodisfassiù, (vendetta)vendèta rappresentante- (agente) agènt, (deputato) depötàt,(incaricato) incaricàt,(mandatario) mandatare*, (supplente)süplènt* rappresentanza- (commissione) comissiù, (r. nazionale, parlamento)parlamènt, (rappresentazione)rapresentassiù, (simbolo)sìmbol* rappresentare- rapresentà, (caratterizzare) caraterisà, (descrivere)descrìv*, (dimostrare)dimostrà*, (dipingere) depèns, depengì, (fingere) fà parì, fà finta, (immaginare) imaginà, (recitare) recità, (scrivere)scriv, scriì, (sembrare) parì |
|
appresentazione- rapresentassiù, (descrizione) descrissiù, (immagine) imàgine, (recita) rècita, (simbolo)sìmbol*, (spettacolo)spetàcol rapsodia- (poesia)poeséa rapsodo- (poeta)poéta raramente- de rar,(molto di r.)ògne mórt de èscov rarefare- (assottigliare) sfinà rarissimo- rar cóme i mósche bianche rarità- rarità, (curiosità) coriusità, cüriusità,(prezioso)pressiùs raro- rar (rar in del cap, spèss in del stegnàt), (alquanto r.) raretì, scars, (tela con fili r.)sóra, (eccellente) ecelènte, (poco)póch,(scarso) scars, calante, (singolare) singolàr*,(squisito)squisìt, ü bàlsem,(straordinario) straordinare, strasordenare,(unico) önech, ünech rasare- (radere)rasà,(raschiare) raspà rasato- (piano)pià raschiare- (raspare) raspà,(grattare) gratà,(radere)rasà,(rodere)rösià raschiata- raspada raschiatura- raspadüra raschino- (temperino)temperì, temprì raschio- (r. della gola)raspì ‘n góla rasciugare- (asciugare) sügà, (seccare)secà rasentare- passa apröf, sfrisà, (radere)rasà,(scorrere)strecór rasente- arènt, a redét, tacàt, a tòch, (r. la terra)redét tèra rasiera- canèla de stér,(r., lama da falegname)lama raso- ras, (colmo) cùlem, pié ras, (pieno) pié,(seta)sida |
rasoio- resùr raspa- (piede dei polli) raspa, (lima r.)léma, lima raspare- (raschiare)raspà,(grattare) gratà,(limare)limà,(pulire)netà, pulì, polì, fà polisséa, löstrà, (razzolare)sgarià, sgargià, (rubare) robà, sgrafignà, raspà, leà, fà di gòb, dàga de óngia, (zampare)sanfà raspino- (piccola lama)raspì, rasparì raspo- (r. dopo la svinatura)grate, (sapore di r.)gratì,(racimolo) ràmpol, rampolì raspollare- rampolà raspollo- (grappolo) grata, (racimolo)ràmpol, rampolì rassegna- rassègna*, (descrizione) descrissiù, (esposizione) esposissiù,(pubblicazione) pöblicassiù, (rivista)riìsta, reésta rassegnare- rassegnà, (dare) dà, (offrire)ofrì, (presentare)presentà, (rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré,(restituire)restitüì rassegnarsi- rassegnàs, ressegnàs, (cedere) céd, cedì, rèndes, rendìs, (chinarsi) sbassàs zó,(sacrificare) sacrificà,(soffrire)sofrì, portà sö i cóp,(sottostare) sotistà*, (subire) sübì* rassegnato- (persuaso)persöàs rassegnazione- rassegnassiù, (pazienza)passiènsa, irtü de l’àsen, (sopportazione)soportassiù* rassemblare- (rappresentare) rapresentà rassembranza- (rappresentazione) rapresentassiù rasserenamento- serenada rasserenare- (rifl.)serenàs fò, s-ciarìs, (consolare) consulà, cunsulà |
|
rassettare- (r. la casa)mèt a l’ùrden la cà,(ordinare)ordenà*, urdinà*, (rassettarsi, sedere)sentàs, sentàs zó, incülàs zó, rangiàs sö, (rassettarsi, far toletta)fà toalèta rassicurare- (consolare) consulà, cunsulà rassodare- (indurire) indürì, fà ègn dür rassomiglianza- (rappresentazione) rapresentassiù,(somiglianza) sömeansa rassomigliare- (assomigliare) sömeà, someà,(rappresentare) rapresentà,(sembrare) parì, (somigliare)sömeà, indà ‘nvèrs rastrellare- rastelà, restelà rastrellata- rastelada rastrelliera- rasteléra, (greppia) traìs,(scansia)scanséa rastrello- rastèl, rastrèla, (dim.) rastelì, (accr.)rastelù, (cancello) cancèl*,rastèl rata- rata, (a r.)a rate,(pagamento) pagamét,(parte)part, parte, (porzione)porsiù, prossiù, (quota) quòta* ratafià- (rosolio) rosòlio ratificare- (approvare) aproà, (confermare) confermà, confirmà, (sancire) sancì rattacconare- (rappezzare)pessà sö rattenere- (limitare)limità, (moderare) moderà,(ritenere) ritègn*, ritegnì,(trattenere) intertegnì, tratègn, trategnì rattenuto - (prudente)prüdènt* rattepidire- (disaffezionarsi) pèrd l’amùr ratto- (lesto, svelto)svèlt, spèrt ratto- (sorcio)rat, rat de solér, sorèch rattoppamento- tacunada,(r. mal eseguito)saatinada |
rattoppare- giöstà sö, cunsà i pagn, tacunà, mèt sö öna pèssa, (accomodare) comodà, (cucire) cus, cusì, cüs, cüsì,(rabberciare) giöstà sö ergót, mèt sö öna pèssa, (rammendare)mendà, (rappezzare)pessà sö,(rimediare) remedià, rimedià,(riparare)riparà rattoppato- (lacero) sbindét, sbrinzét rattoppatura- (v. rattoppamento) rattrappire- (intirizzire) stincàs, (rattrappirsi)ritiràs rattrappito - (storpio)ströpe, ströpiàt,(storto)stórt rattratto - (v. rattrappito) rattristare- (addolorare, affliggere) indolentà, (contristare) ingremì, ingramì rattristato- (amareggiato) magunét rauco- ràüco ravanello- (rafano)raanèl, (ramolaccio) remolàss, remolassì raviolo- casonsèl, casunsèl, (agnolotti) anolì, (tortello) turtèl ravizzone- raissù ravvalorare- (incoraggiare) incoragià, fà coràgio, fà sö coràgio ravvedere - (rifl.)raedìs,(far r., convertire) convertì*, (pentire) pentì*, (ritrattare)ritratà, besdì ravvedimento- (pentimento)pentimét* ravviare- desempïà, despïà, (pettinare)petenà, pechenà, (ricominciare) turnà a comensà, ravviluppare- (imbrogliare) imbroià ravvisamento- (memoria) memòria ravvisare- figürà, (adocchiare) dögià, lömà, (conoscere) conòss, cognòss, (distinguere) distenguì, distinguì,(riconoscere)riconòss, riconossì,(ricordare)regordà, (vedere)èd, edì, vèd, vedì |
|
ravvivare- (animare) animà, (attizzare) stissà sö,(ricordare) regordà,(rifiorire)turnà a fiurì, (rinforzare)rinforsà*,(rinnovare) rinoà, (risuscitare)ressüssità, (risvegliare, destare)desdà, (vivere)vìver, vìer, viv ravvolgere- (avvolgere)fà sö ergót, invoià sö, turcià sö, (piegare) piéga ravvolgimento- (giravolta) giraólta, caracòl, pirlòt, pirolèta raziocinio- (mente)mét, mènt, (ragionamento)resunamènt, ragiunamènt,(ragione)resù razionale- (ragionevole) ragionéol razionare - rassiunà* razione- rassiù*, (parte)part, parte, (porzione)porsiù, prossiù razza- rassa, (essere della stessa r.)èss de la stèssa famèa,(vile r. dannata) rassa sfondraduna, (discendenza) dissendènsa, (famiglia) famèa, faméa, (generazione) generassiù, (nascita) nàssita,(nazione)nassiù, (popolazione)popolassiù*, (popolo)pòpol, pòpül,(sorta) sórt, (specie) spéce razzare- (grattare) gratà razzia- (far r., saccheggiare) sachegià,(saccheggio)sachègio razzo- (fuoco artificiale)rachèta, seresì,(salterello)rochèta, (raggio) ragio razzolare - (raspare dei polli)sgarià, sgargià razzolata- sgariada, sgargiada re- rè,(i tre r. Magi)i rè mage,(r. di quaglie, uccello)rè de quàe, (sovrano)sovrano reagire- reagì*, (agire) agì,(opporre) oponì |
reale- reàl, (certo) sèrt, cèrt, (positivo)positìv*,(vero)ira, éra, vira, véra, reàl realizzare- realisà, (concretare) concretà, (effettuare) efetüà, (eseguire) eseguì realizzazione -realisassiù*, (esecuzione)esecüssiù* realmente- realmènt, in realtà realtà- realtà*, (essere) èsser, (fatto) fato,(sostanza) sostansa, (verità) erità, verità,(vero)ira, éra, vira, véra, reàl reame- (regno)règn,(stato)stat reato- (colpa) cólpa, culpa, (delitto) delito reazione- (opposizione)oposissiù rebus- (indovinello) indüinèl, indüinèla, cóssa-bis-cóssa, cóssabescóssa recalcitrante- (refrattario)refratare, refretare,(restio)restì recapitare- recapità, (consegnare) consegnà,(indirizzare) indirissà recapito- recàpet, ricàpet, (consegna) consègna recare- (portare)portà,(ridurre) ridüs, ridüsì recedere- decampà,(r. da una metà delle pretese reciproche)spartì ‘l mal per mès,(indietreggiare)indà ‘ndré,(rinunziare)rinunsià, renönsià,(ritirare)ritirà, (ritrattare)ritratà, besdì recensione- (critica)crìtica*, (relazione)relassiù recensore- (critico) crìtech recente- (fresco) frèsch,(moderno) modèrno,(nuovo)növ recere - (vomitare)tirà sö, reocà, fà i cagnì, creentà, gomità, oltà ‘ndré, bötà sö, turnà ‘ndré ‘l mangià |
|
recesso- (interno) intèrno,(luogo) löch,(rinunzia)rinunsia, renönsia recidere- (rimuovere)tö vià, (segare) rasgà,(separare)separà, desmescià, desseparà,(tagliare)taià, teà, (troncare)zoncà, dàga ü tài, (uccidere)copà, mandà al creatùr recidiva- (ricaduta)recadida, ricadida, recülada recingere- (chiudere) serà recinto- (cerchio) sércc, serciù, (luogo)löch recipe- (ricetta)rissèta recipiente- recipiènt,(scatola) scàtola,(scodella)scödèla, (secchia) sègia,(secchio)sedèl, sidèl, (vaso)vas recisione- (tagliatura)teadüra* recita- rècita recitare- recità, (declamare) declamà, (dire) dì,(leggere)lès, lesì,(parlare) parlà, (rappresentare) rapresentà recitativo- recitatìv recitazione- (declamazione) declamassiù reclamare- reclamà*, (lamentarsi) lömentàs,(protestare)protestà, (rammaricarsi)ramaricàs, (ricorrere) ricór, ricorì réclame - reclàm*, (pubblicità) püblicità* reclamo- reclàm*, (lamentela) lamentéla,(lamento)lamènt*, (protesta)protèsta*, (querela) queréla*, (rammarico)ramàrech, (richiamo)riciàm*, (richiesta) richièsta*, (ricorso)ricórs, (fare r., reclamare)reclamà* reclinare- (piegare)piéga reclusione- reclüsiù,(pena) péna recluso- (prigioniero)presunér |
reclusorio- (penitenziario) penitensiare*, (prigione)presù recluta- (coscritto) coscrét reclutamento- (arruolamento) ingagio recondito- (nascosto) scondìt, scus reconditorio- (sull’altare) sepolcréto, (reliquiario)relequare, reliquare recrudescenza- (ricaduta)recadida, ricadida, recülada recuperare- (rinvenire)risbaldìs redarguire- (correggere) coregì, corègg, (dire) dì,(rimproverare) rimproerà, bói dré redattore- redatùr,(giornalista) giornalista*,(scrittore)scritùr redazione - redassiù* reddito- (rendita)rèndita Redentore- Redentùr redenzione- redensiù,(liberazione) liberassiù*, (progresso)progrèss*, (rimedio)reméde, riméde, (riscatto) riscàt*, (salvezza) salvassiù redigere- (scrivere)scriv, scriì redimere- (liberare)desliberà*, liberà, desfrapà, desfratà, (riscattare)riscatà*, (salvare) salvà redini- rédena, (allentare le r., sfrenare)desfrenà* redivivo - (vivo)viv refe- rèf,(r. a due, a tre capi)rèf a du, a tri có,(r. casalingo)rèf de róca,(r. greggio)rèf isgrès referendario - (relatore) relatùr* referenza- (raccomandazione) racomandassiù referto- rifèrta, (denuncia) denunsia, (rapporto)rapórt,(relazione) relassiù refettorio- refetòre |
|
refezione- (merenda)marènda, (pasto)past,(rinfresco)rinfrèsch refrattario- refratare, refretare, (contrario) contrare ,(ostinato) incagnàt, margnöch, indüràt, ostinàt, testardo, trücù, söcù, (restio)restì,(ritroso)ü spéret de la contradissiù refrigerante- (rinfrescante) rinfrescànt refrigerato- (fresco) frèsch refrigerio- (conforto) confórt, (consolazione) consolassiù, (freschezza) freschèssa,(sollievo) soliéo refuso- refüs,(quantità di r.)refüsàia regaglie- (interiora di polli)regàlie, (rimasuglio)ansaröl, ranzài regalare- regalà, (dare) dà, (donare) dunà,(largheggiare)larghegià*, larghesà*,(offrire)ofrì,(spendere) spènd, spendì regale- (pomposo)pompùs, (sfarzoso)sfarsùs* regalia- (dono) regàl,(mancia) mancia, bunamà regalità- (generosità) generosità regalo- (dono) regàl,(dim.)regalèt, regalì, (r. di poco pregio)ü regàl che fà Marta a sò nöra, (offerta) ofèrta,(ricordo)regórdo regata- (corsa) córsa reggente- (direttore) diretùr, (supplente)süplènt* reggere- règer, (non potersi r.)fà la sgarèla, iga i gambe che fà giàcom giàcom, (r. male sulle gambe)èss mal in gamba,(reggersi, star forte)stà a la bòta, (amministrare) aministrà, (comandare) comandà, (conservare) conservà,(dirigere) dirigì*, (governare) goernà, |
(guidare) guidà,(portare)portà, (provare)próa, (regnare)regnà, (resistere)resistì, resìster, fà tèsta, (rimanere)restà,(ritenere) ritègn*, ritegnì,(soffrire)sofrì, portà sö i cóp, (sopportare)soportà, (sorreggere) tègn sö,(sostenere) sostègn, sostegnì,(tenere)tègn, tegnì,(tollerare)tolerà, lassà cór, serà zó ün öcc reggia- règia*, (palazzo)palàss reggimento- regimènt, (governo) goèrno,(moltitudine)massa reggitore - (sovrano)sovrano regime- (condotta) condòta, (costituzione)costitüssiù*, (dieta) dièta,(metodo)mètodo,(regola) régola regina- regina regionale- regionàl*, (nostrano)nostrà regione- regiù,(luogo)löch,(paese) paìs, (plaga)plaga*,(provincia) proìncia,(stato)stat,(zona)zòna* registrare- registrà, (catalogare) catalogà, (elencare) elencà, (iscrivere)inscrìv,(notare)notà, (rappresentare) rapresentà registratore - registradùr* registro- regìster, (porre a r., registrare)registrà, (elenco) elènch*, (libro) léber, lìber, (lista) lésta, lista, specìfica, (repertorio) repertòre regnante- (re)rè,(sovrano)sovrano regnare- regnà, (dominare) dominà, (governare) goernà,(imperare) imperà* regno- règn, (r. dei cieli, paradiso) paradìs,(stato)stat regola- régola, (töte i régole i gh’à la sò ecessiù; ü caso fà mia régola), (non aver r.)indà a sbals, no iga |
|
gna ura gna baciòch,(canone) canone*, (norma) nòrma, (condotta) condòta, (criterio) critério*,sal in söca, (dieta) dièta, (direzione) diressiù, (forma) furma,(indirizzo)inderéss, (istituzione)istitüssiù*, (istruzione)istrüssiù*, (misura) misüra, (moderazione) moderassiù,(modo)möd, fòsa, rassa,(norma)nòrma,(precetto) precèt, (dar r., regolare)regolà, (in r., regolare)regolàr, (regolamento) regolamènt*,(usanza)üsansa regolamentare- (legale)legàl, (regolare)regolàr regolamento- regolamènt*, (legge) lège regolare- (agg.)regolàr, (naturale) natöràl,(normale)normàl*, (uguale)inguàl, eguàl, gualìv regolare- (verbo)regolà,(dirigere) dirigì*, (governare) goernà, (guidare) guidà,(moderare) moderà,(ordinare)ordenà*, urdinà*,(pagare) pagà, (reggere) règer,(sistemare)sistemà regolato- regolàt*, (ordinato) ordinàt*, urdinàt*, (puro)pür regolo- (ucc.) stelì, stelì d’la név, stilì regolo- stasa, (r. dei mastietti)guide, (r. orizzontali)füsaröi, canète,(r. da capo)treèrs in séma,(r. da piede) treèrs a bass,(regolino, strisce di legno)cantinèla, (riga)riga reiezione- (rifiuto)refüt reintegrare- (indennizzare) indenisà, (rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré,(restaurare)restaürà, remontà,(restituire)restitüì, (rinnovare)rinoà,(riparare) riparà,(soddisfare)sodisfà |
reintegrazione- (restituzione) restitüssiù,(indennità)indenità* reiterare- (ripetere)ripét, ripetì, (insistere) insistì,(replicare) replicà, fà l’istèss reiterazione- (ripetizione)ripetissiù relativo- relatìv*, (rispettivo)rispetivo relatore - relatùr* relazione- relassiù, (amore) amùr, (attinenza) aderènsa, (conoscenza) conossènsa,(logica)lògica, (notizia)notìssia, nöa,(rapporto) rapórt,(referto)rifèrta, (far r., riferire)riferì,(riscontro)contròl, controleréa, riscóntro relegare- (confinare) confinà, (deportare)deportà*, (esiliare) esilià, (internare)internà,(proibire)proebì relegazione- (confino) confì,(pena) péna religione- religiù religioso- religiüs,(prete)prét reliquia- reléqua, reléquia, (frammento) tòch, tochèl, (rimasuglio)ansaröl, ranzài reliquiario- relequare, reliquari remare- remà rematore- remadùr reminiscenza- (memoria) memòria, (ricordo)regórdo remissione- (dispensa) dispènsa, (perdono)perdù, perdunansa remissivo - (ubbidiente)öbidiènt, (umile)ömel remo- rèm remora- (imbarazzo) imbaràss, (ritardo)ritàrd*, (ritegno) ritègn* remoto- (antico) antìch,(lontano) lontà remunerare- (compensare) incontràs dét con de la ròba, (premiare) premià |
|
remunerazione- (compenso) compèns, compènso, (gratitudine) gratitüdine*,(interesse) interèss, (stipendio)stipèndio* rena- (sabbia) sàbia, (sabbia minutissima)sabiunì, sabiunsì, (ghiaia) géra, gèra,(polvere) pólver, (r. minuta dei fiumi)léda, lita,(spiaggia)spiagia* renaccio - (terreno) teré renare - sgürà rendere- rènd, rendì, redà, dà ‘ndré, (r. facile)tiràla ‘n monéda, sminössà sö, (dare) dà, (fruttare) frötà,(produrre)prodüs, prodüsì, (restituire)restitüì,(ridare) redà, (rimettere)rimèt, rimetì rendiconto- (relazione)relassiù rendimento- (restituzione) restitüssiù,(utile)ötel, ütel rendita- rèndita, (frutto) fröt, (guadagno) guadàgn, (ricchezza) richèssa*,(utile)ötel, ütel reni- (le o i)réne, i reni,(schiena) schéna renitente- (disertore) disertùr, (restio)restì,(ritroso)ü spéret de la contradissiù, (stitico)stìtech renitenza- (resistenza)resistènsa, (ripugnanza)repögnansa, ripögnansa, ribrèss rensa- (tela di r.)rèns reo- (delinquente) delinquènt reparto- ripàrt, (divisione) divisiù, (scompartimento)scompàrt repentaglio- (mettere a r., cimentare) cimentà, (pericolo) perìcol, (rischio) ris-cio, rìsech repentinamente- (improvvisamente)a l’improisa, in frangènt,(subito) söbet, sö i du pé, de gul, in d’ün vólo repentino- (improvviso)improìs |
repertorio- repertòre,(inventario) inventare,(libro) léber, lìber, (registro) regìster, (rubrica)rübrica replica- rèplica*, (ripetizione) ripetissiù, (risposta)rispòsta* replicare- replicà, fà l’istèss, (non r.) no stà bofà, no bofà gnach, (dire) dì,(protestare)protestà, (ricominciare) turnà a comensà, (ripetere)ripét, ripetì,(rispondere) respónd reprensione- (rimprovero) rimpròero,mostassada, bruntulada repressione- (mortificazione) mortificassiù,(violenza)violènsa* reprimenda- (rimprovero) rimpròero,mostassada, bruntulada reprimere- (costringere) costrèns, costrenzì, (frenare) frenà, tègn indré, (premere) premì, (schiacciare)schissà, schiscià, sgnacarà, squatarà, (soffocare) sofegà reprobo- (cattivo) catìv repubblica- repüblica,(stato)stat repubblicano- repüblicà repugnare- (v. ripugnare) repulisti- (far r.) (rubare) robà, sgrafignà, raspà, leà, fà di gòb, dàga de óngia repulsa- (rifiuto)refüt repulsione- (avversione) aversiù, (ripugnanza)repögnansa, ripögnansa, ribrèss reputare- ritegnì, (credere) crèd, credì, (giudicare) giödicà, giüdicà, (presumere)prossömà,(stimare) stimà,(valutare)valütà reputato- (dignitoso)dignitùs*, (famoso) famùs, (onorato) onuràt*, unuràt*,(onorevole) onoréol, (stimato)- stimàt* |
|
reputazione- repötassiù, (concetto) concè, (credito) crèdet,(onore) onùr, (fama) fama, nominansa, noméa, (lacerare la r., sparlare) sleguassà, parlà mal, (onore) onùr, (stima)stima, stéma requiare- requià requie- réquie, (non dargli r.)no lassàga mia i bé, (calma) calma, (riposo)ol possà, (sonno)sògn, sónch requisire- requisì,(sequestrare) sequestrà, fà i pègn requisito- requisìt, (qualità)qualità requisizione- requisissiù,(incetta) amàss, (richiesta)richièsta*, (sequestro)sequèst, sequèster, sequèstro, sequistro resa- (capitolazione) capitolassiù, (restituzione)restitüssiù rescindere- (risolvere)ressolvì resecare- (segare)rasgà,(tagliare) taià, teà,(troncare)zoncà, dàga ü tài residente- (abitante) abitànt residenza- (dimora) abitassiù, (sede) séde residuare- (rimanere)restà residuo- (avanzo) aàns,(resto)rèst, (rimanensa)rimanènsa*, (rimasuglio)ansaröl, ranzài, (scampolo)scàmpol, scamù resina- (r. dell’abete) rasa, (canfora) cànfora, (gomma) góma, (pece) pégla, pigla, pésa resipiscenza- (contrizione) contrissiù, (conversione)conversiù*, (pentimento)pentimét* resistente- (duro) dür,(refrattario) refratare, refretare,(restio)restì, (ritroso)ü spéret de la contradissiù,(robusto)roböst, bir, (saldo)saldo, sald,(stabile) stàbel |
resistenza- resistènsa, (contrasto) contràst, (difesa) difésa, (durezza) dürèssa,(opposizione)oposissiù, (pazienza)passiènsa, irtü de l’àsen,(ripugnanza)repögnansa, ripögnansa, ribrèss,(robustezza) robüstèssa resistere- resistì, resìster, fà tèsta, (combattere) combàt,(conservare) conservà, (contrastare)contrastà*, contristà, (difendere) difènd, difendì,(opporre)oponì, (opporsi) fà (indà) cóntra, no cédela mia, fà tèsta,(reagire)reagì*,(reggere) règer,(sopportare)soportà, (sostenere)sostègn, sostegnì, (tollerare)tolerà, lassà cór, serà zó ün öcc resoconto- (referto)rifèrta respingere- (allontanare) slontanà, lontanà, (cacciare) cassà vià, (gettare) getà,(mandare)mandà, (opporre)oponì, (reagire)reagì*, (resistere)resistì, resìster, fà tèsta, (ributtare) rembötà*, (rifiutare) refüdà, (rigettare)rigetà, (rimandare)rimandà,(rinunziare) rinunsià, renönsià, (ripercuotere) resterlöcà,(ripugnare)repögnà, ripögnà,(scacciare)descassà, (spingere)rösà, rüsà, sbötà, sbörlà, spuncià,(urtare)örtà respirare- respirà,(non r.)tègn ol fiàt,(riposare)possà, indà a possà, fà öna possada,(soffiare)sofià, bofà respirazione - respirassiù* respiro- respìr, respiro, (trar l’ultimo r.)trà l’öltima scorèsa, (fermata) fermada, (fiato) fiàt,(lena) léna, (momento)momènt, (respirazione) respirassiù*,(riposo)ol possà |
|
responsabile- responsàbel responsabilità- responsabilità, (dovere) doér responso - (risposta)rispòsta* ressa- (r. di gente)trössa, (calca) calca resta- (lisca) rèsca restante- (altro) óter restare- (rimanere) restà, (r. con tanto di naso)restà con tanto de nas, (r. di stucco)restà mòrto, restà lé de carta (de stöch),(r. disoccupato)restà ‘n piassa, (r. a bocca aperta, meravigliarsi)restà, (lasciare) lagà,(stare)stà restaurare- restaürà, remontà, (edificare) fabricà,(migliorare) migliurà,(rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré,(rimettere)rimèt, rimetì,(rinnovare)rinoà, (riparare)riparà,(stabilire) stabilì, fissà restauratore- restaüradùr*, (pittore) pitùr restaurazione- (redenzione)redensiù restauro- restàüro,(lavoro)laùr, laorére restio- (difetto dei cavalli)restì, (contrario) contrare, (duro) dür, (ostinato) incagnàt, margnöch, indüràt, ostinàt, testardo, trücù, söcù,(refrattario)refratare, refretare,(ritroso)ü spéret de la contradissiù,(schivo) schiv, schìo, (scontroso)scontrùs*, scuntrùs*, (stitico)stìtech restituire- restitüì, (dare) dà, (rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré, (ridare) redà,(rifondere) refónd, rifónd, rifondì, (rimandare)rimandà, (rimborsare) rimborsà,(rimettere)rimèt, rimetì, |
(riportare)reportà, riportà, turnà a portà,(stabilire) stabilì, fissà, (tornare)turnà restituzione- restitüssiù,(indennità) indenità* resto- rèst, (avanzo) aàns, (rimanensa)rimanènsa*, (scampolo)scàmpol, scamù restringere- ristrèns, restrenzì, (diminuire) smenüì,(limitare) limità, (rifl., rannicchiarsi) ransignàs sö, ingrömiàs, fàs sö in d’ü gömisèl,(ridurre)ridüs, ridüsì, (scorciare)scörtà,(stringere) strèns, strenzì resupino - (supino)co la pansa ‘n sö resurrezione - ressüressiù* retaggio- (eredità) eredità, ritassiù, (patrimonio) patrimòne rete- rét, (r. dell’uccellanda, ragna) antanèla, rét de oselà, (r. per allodole)olandina, (r. per fringuelli)rét frangueléra, (r. per gamberi)guadì, redì per i gàmbar, (r. da pesca)guada, (r. per quaglie)suerèrba, (r. per tordi)rét sdurdéra, (r. metallica) regnada, (armare una r.)armà öna rét, (orlare una r.)fàga i magiù, fàga i córs gròss, (raccogliere le r.)tö sö la rét, (tendere le r.)mèt zó la rét, (bertovello) bertaèl, berteèl, (raggiro)gàbola, regìr, (riparo)ripàr reticella- redì, (cuffia) scöfia reticolato- (segnato) segnàt,(rigato) rigàt, a righe retino- (reticella)redì retrattile- (elastico) elàstech retribuire- (compensare) incontràs dét con de la ròba,(pagare) pagà, (premiare)premià |
|
retribuzione- (compenso) compèns, compènso,(paga) paga, (salario) salare, (stipendio)stipèndio* retrivo - (tardivo) tardìt retrocedere- turnà ‘ndré, (indietreggiare)indà ‘ndré, (rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré,(restituire)restitüì, (ritornare)turnà, vègn indré, (tornare)turnà, vègn indré retrocessione- (restituzione) restitüssiù retrogrado- gógo retroscritto- (scritto)scrécc retrospettivo- (passato) passàt retta- (dar r.)dà scólt, dà stèrsa, dà sentùr, sentì, sènt rettifica - retìfica* rettificare- retificà, (correggere) coregì, corègg, (revocare)reocà* rettificazione - (correzione)coressiù* rettifilo- (linea)lìnea, lìnia rettitudine- (dirittura) dritüra, retifìl, (giustizia) giöstéssia, giöstìssia, (onestà)onestà retto- (coscienzioso) scropolùs, (giusto) giöst,(leale)leàl*,(onesto) onèst,(ritto)drécc, indrécc rettorato - (ufficio) öfésse, börò rettore- retùr, (direttore) diretùr, (guida) guida reuma- rèüma, rèümo reumatico - reümàtech* reumatismo - reümatismo* reverenza - (v. riverenza) revisionare -reisiunà* revisione- reisiù,(controllo) contròl*,(esame) esàm, (ispezione)ispessiù,(visto)visto revisore- reisùr, controlör, (controllore) controlör*, (correttore) coretùr |
reviviscenza - (risurrezione) ressüressiù* revoca -(rettifica)retìfica* revocare- reocà*, (annullare) anülà*, mandà a mut revolver- (pistola) pistóla revulsivo - (vescicante, impiastro) impiàster, palpòt rezza- (rete da pescatore)saìna, sainèl rezzo- (freschezza) freschèssa, (ombra) ómbra, ombréa riabilitare- (giustificare) giöstificà riabilitazione- (giustificazione) giöstificassiù, scüsa riacquistare- (r. la salute, guarire) guarì,(ricuperare) recüperà*, ricüperà*, reböscà, tirà a cà riaddormentarsi- turnà a ‘ndormentàs, (addormentarsi) indormentàs rialzamento- riàls rialzare- (alzare) alsà sö, (elevare) leà rialzato- (alto) ólt rialzo- (termine per calzature)als, (r. dei prezzi)riàls,(r. di zolle)clögia, (rilievo)rilév* riandare- (r. col pensiero)trebascà, (riflettere)riflèt, rifletì,(ripassare) ripassà,(ritornare, tornare)turnà, vègn indré rianimare- (rianimarsi)turnà ‘l fiàt, vègn ol fiàt, (consolare) consulà, cunsulà,(incoraggiare) incoragià, fà coràgio, fà sö coràgio, (risuscitare)ressüssità riarso- (aridissimo) ars, strasìt, (magro) màgher, sèch,(secco)sèch riassumere- (raccogliere) tö sö, catà sö riassunto- (compendio) abregé, (estratto) estràt |
|
riavere- (ricuperare) recüperà*, ricüperà*, reböscà, tirà a cà, (rimettere)rimèt, rimetì, (riscattare)riscatà* riaversi- reböslìs, (guarire) guarì, (migliorare)migliurà,(rifiatare) refiadà, (rinvenire)risbaldìs ribadire- (ribattere) robatì, robàt, (confermare) confermà, confirmà, (fissare) fissà,(ripetere)ripét, ripetì,(rispondere)respónd, (secondare) segondà ribalderia- (fare ogni sorta di r.)fàn de töte i rasse (de töte i sórt), (cattiveria) catiéria, (male) mal ribaldo- (birbone) birbù, balòss, balossù, (cattivo) catìv, (malfattore)malfatùr*, fasamàl, (tristo)trést, tristo ribalta- rebalta, ribalta ribaltare- rebaltà, treacà, (cadere) borlà zó, (rovesciare) inversà, streacà, treacà, triacà, (capovolgere) ultà col cül in sö, (rovesciare)roersà* ribassare- ribassà*, (rinvilire)dà zó de prése ribasso- ribàss ribattere- robatì, robàt,(contraddire) contradì, preterì, (difendere) difènd, difendì, (dire) dì,(opporre)oponì, (reagire)reagì*,(replicare)replicà, fà l’istèss,(riparare)riparà, (ripercuotere)resterlöcà,(ripetere) ripét, ripetì,(rispondere)respónd ribattitura- robatida, robàissa ribellarsi- (disubbidire) disöbedì, (opporre)oponì, (rivoltare) reultàs* ribelle- (disubbidiente) disöbediènt, (refrattario)refratare, refretare, (rivoluzionario)riolüssionare |
ribellione- ribeliù*, (rivoluzione) reolüssiù, riolüssiù,(violenza) violènsa*,(volontà)olontà ribes- rìbes, öèta d’ la Madóna riboccante- (pieno) pié, (traboccante)pié ras riboccare- (traboccare)dà fò, indà fò de sura, treböcà ribocco- (in sovrabbondanza)a pisa de carbù ribollire- (bollire) boì, buì, (fermentare) fermentà, soboì ribollitura- (r. con fondi di caffè) reboìda ribrezzare- (rabbrividire)sgrisulà, vègn cóld e frècc,raccapricciare) insörì, insürì, reböfàs,(tremare) tremà, tremlà ribrezzo- ribrèss, (brivido)sgrìsol, sgrisarö, (odio)öde,(paura) pura, spaghèt, strèmpia, föfa, (raccapriccio)segrisiù, segrimét, (ripugnanza)repögnansa, ripögnansa, ribrèss,(schifo) schéfe ributtante- (schifoso) schifùs ributtare- rembötà*, (nauseare)fà ègn ol süspìs (ol satù), naöseà, desgöstà, repögnà, ripögnà, fà schéfe, fà stortà ‘l copì, fà ‘ndà sö i tècc (söl solér),(rigettare)rigetà, (ripugnare)repögnà, ripögnà, (vomitare)tirà sö, reocà, fà i cagnì, creentà, gomità, oltà ‘ndré, bötà sö, turnà ‘ndré ‘l mangià ricacciare- (scacciare)descassà ricaduta- recadida, ricadida, recülada ricalcare- ricalcà*, (fare)fà, (imitare) imità,(premere) premì, ricalcitrante- (ritroso)ü spéret de la contradissiù ricalcitrare- (reagire)reagì*, (resistere)resistì, resìster, fà tèsta |
|
ricamare- recamà, ricamà ricamatrice- recamadura, ricamadura ricambiare- ricambià*, (compensare) incontràs dét con de la ròba, (scambiare)scambià*, (vendicare)vendicà ricambio- (scambio)scambe ricamo- recàm, ricàm, (dim.)recamì, ricamì, (merletto) agramà ricantare- (cantare) turnà a cantà, (ripetere)ripét, ripetì ricapitolare- (dire) dì ricapitolazione- (compendio) abregé ricascata- (ricaduta)recadida, ricadida, recülada ricattare - ricatà* ricatto - ricàt* ricavare- ricaà, (copiare) copià, (estrarre) tirà fò, (godere) gód, godì, (guadagnare) guadagnà, guadegnà,(ottenere)otègn, otegnì, (realizzare) realisà,(scavare) scaà, (trarre) tirà, trà ricavato- ricaàt, ricào ricavo- (ricavato)ricaàt, ricào, (guadagno) guadàgn,(prezzo) prése, présse ricchezza- richèssa*, (plur.)beni, (denaro) danér, arzàm, conquìbus, (possesso)possèss ricciaia- (mucchio di ricci)rissér riccio- ( sost. e agg.) réss, (scorza spinosa delle castagne)réss di castègne, (cavar le castagne dai r.) fà fò i réss (i castègne), caà fò di réss,(r. maturo che si apre)réss che grigna,(capelli inanellati) réss, serüdèi, (dim.) rissolì, (r., porcospino)resporchì,(truciolo) barbài, dalài ricciolina- (insalata)insalata ricciolo- (riccio)réss |
riccioluto- (v. ricciuto) ricciuto- (riccio) réss de cheèi ricco- réch, sciòr, sciùr, (a fà ‘l sciòr sènsa entrada l’è öna éta buserada),(femm.) réca, sciura, (riccone, signore)scioràss, sciorù, (essere assai r.)iga i rognù d’ ór, iga gròss i rognù,(r. di casa sua) sciòr de cà sò,(r. sfondato)pié cóme l’öv, (benestante) benestànt, (essere danaroso) èss al sòldo, èss pié d’sólcc, (sfarzoso)sfarsùs* ricerca- (esame) esàm, (indagine) indàgine*, (insegnamento) insegnamènt*, insegnamét*, (osservazione)osservassiù, (prova)próa,(richiesta)richièsta*, (riflessione)riflessiù, riflèss, (scandaglio)sgandài ricercare- (cercare) sircà, (domandare) domandà, (interrogare) interogà,(perquisire) perquisì, perlöstrà, (razzolare) sgarià, sgargià,(richiedere) rechiéd, richiéd ricercatezza- (affettazione) afetassiù, (eleganza) elegansa* ricercato- (affettato) afetàt,(squisito) squisìt, ü bàlsem ricetta- rissèta (töcc i mài i gh’à la só rissèta) ricettacolo - (serbatoio)serbatòi* ricettare- (ricoverare)ricoerà ricetto- (alloggio) alògio,(asilo) asilo*,(ricovero) recóer, ricòero, (rifugio)refügio*, rifügio*,(tana) tana ricevere- ricév, risseì, (accettare) acetà, (ammettere) amèt, (ricevere in eredità, ereditare) eredità, redità, rità,(ospitare)ospità*, tègn dosina,(prendere)ciapà, catà, tö, |
|
(riscuotere)introità, incontrà di cöncc, scöd, scödì ricevimento - risseimènt*, (trattenimento)tratenimènt ricevitore- recitùr, risseidùr*, (esattore) esatùr ricevuta- risseüda, confèss, (bolletta) bolèta richiamare- turnà a ciamà, (richiamarsi, ricorrere) ricór, ricorì, (chiamare) ciamà richiamo- riciàm*, (appello) apèl, (avviso) avìs, aìso, (chiamata) ciamada,(memoria) memòria, (protesta)protèsta*, (reclamo) reclàm*,(zimbello)sàmbel, bagèl, pacèl richiedere- rechiéd, richiéd, (comportare) comportà, (domandare) domandà,(esigere) esigì*,(interrogare) interogà, (pregare) pregà,(pretendere) pretènd, pretendì, (reclamare) reclamà*,(bisognare) bisognà, ertì, scömì,(volere) ölì richiesta- richièsta, (citazione) citassiù, (domanda) domanda, (interrogazione)interogassiù*, (ricorso)ricórs ricidersi- (rompersi della pelle incotta)rasìs ricino- rìcino ricogitare- (riflettere)riflèt, rifletì ricognizione- ricognissiù*, (confronto) confrónt, riscóntro ricollocare- (riporre)guarnà ricolmare- (riempire)impienì ricominciare- turnà a comensà, (rifare)refà,(rinnovare)rinoà, (ripetere)ripét, ripetì ricompensa- (dar r. per un servigio) riconòss, riconossì, (compenso) |
compèns, compènso,(interesse) interèss,(mercede) mercéde, merséde,(pagamento)pagamét, (premio)prémio,(prezzo)prése, présse ricompensare- (contraccambiare) contracambià*,(pagare) pagà, (ricambiare)ricambià*, (riconoscere)riconòss, riconossì ricomprare - (riscattare)riscatà* riconciliare- (placare) placà ricondurre- (ridurre)ridüs, ridüsì, (rimenare)remenà, (tornare) turnà, vègn indré riconfermare- (confermare) confirmà riconfortare- (confortare)confortà, (riconfortarsi)realdìs, slargàs fò ‘l cör, (consolare) consulà, cunsulà ricongiungere- (raggiungere)ciapà, (saldare)saldà,(unire)ünì, mèt insèma riconoscente- riconossènt, (grato) grat* riconoscenza- riconossènsa, (gratitudine)gratitüdine*, (ricordo)regórdo riconoscere- riconòss, riconossì, (riconoscersi)orisontàs, (conoscere) conòss, cognòss, (dichiarare)dichiarà*, (distinguere) distenguì, distinguì,(osservare) osservà, dà de mét, (ravvisare) figürà,(ricordare)regordà, (ringraziare)ringrassià,(trovare) troà,(vedere)èd, edì, vèd, vedì riconoscimento- (memoria) memòria,(regalo) regàl, (ricognizione)ricognissiù* riconsegnare- (dare) dà,(rendere) rènd, rendì, redà, dà ‘ndré, (restituire)restitüì,(ridare) redà ricontare- turnà a cöntà |
|
ricopiare- (copiare) copià, (ripetere) ripét, ripetì ricoprire- (coprire) quarcià, (nascondere)intambà, scónd, scondì,(ombreggiare)ombregià, (riparare)riparà ricordanza- regordansa*, (memoria) memòria,(menzione)mensiù, (ricordo)regórdo,(tradizione) tradissiù* ricordare- regordà, (rifl.) regordàs, vègn in mènt (in del cör), (commemorare) comemorà*, (dichiarare)dichiarà*, (raccomandare)racomandà, (rammentare)fà presènt,(riandar col pensiero)trebascà, (somigliare) sömeà, indà ‘nvèrs, (sovvenire) soegnì ricordevole- (grato)grat*, (riconoscente) riconossènt ricordo- regórdo, (aver r., ricordare) regordà, (avviso) avìs, aìso, (dono) regàl, (memoria) memòria, (ricordanza) regordansa* ricorrenza- ricorènsa*, (ricorso) ricórs ricorrere- ricór, ricorì, (domandare) domandà,(indirizzare) indirissà ricorso- ricórs, (far r., ricorrere) ricór, ricorì, (domanda) domanda, (querela)queréla*, (reclamo) reclàm*,(ricaduta)recadida, ricadida, recülada,(richiesta) richièsta*, (supplica)süplicà ricostituire- (rifare)refà ricostruire- (restaurare)restaürà, remontà, (rifare)refà,(stabilire) stabilì, fissà ricotta- recòta, maschèrpa, (dim.) mascherpi |
ricoverare- ricoerà, (ricoverarsi, ricorrere) ricór, ricorì, (alloggiare) alogià, logià,(proteggere)protegì, (rifugiare) refügià*, rifügià*, (riparare)riparà ricovero- recóer, ricòero, (albergo) albèrgo, (alloggio) alògio,(asilo) asilo*, (casotto) casòt,(protettore) protetùr, (rifugio)refügio*, rifügio* ricreamento- (consolazione) consolassiù,(ricreazione) ricreassiù, ol tép de la ricreassiù, diersìv, diersivo ricreare- (creare) creà,(divertire) diertì, deertì, (divertirsi) diertìs, (rinascere)rinàss*,(rinnovare) rinoà,(svagarsi)spassàsla ricrearsi- tös fò, svariàs ricreazione- ricreassiù, ol tép de la ricreassiù, diersìv, diersivo, (distrazione) distrassiù, (divertimento) diertimét, deertimét, (giuoco) zöch,(ozio)òssio, (passatempo)passatép,(piacere) piassér,(riposo)ol possà,(sollievo) soliéo,(spasso)spass ricucire- turnà a cus, (correggere) coregì, corègg,(rammendare) mendà ricuocere- recös ricuperamento- recüpera, ricüpera ricuperare- recüperà*, ricüperà*, reböscà, tirà a cà,(r. il senso) risbaldìs,(r. le forze)repulàs sö, (conquistare)conquistà*, (prendere)ciapà, catà, tö, (riscattare)riscatà*,(trovare)troà, (vincere)èns, enzì, vèns, venzì ricupero - (riscatto)riscàt* ricusa- (rifiuto)refüt ricusare- (negare)negà,(rifiutare) refüdà,(rigettare)rigetà |
|
ricusazione- (rifiuto)refüt ridacchiare- (ridere)grignà ridanciano- (beffardo) sbefàrd, (burlone)bürlù* ridare- redà, (dare) dà,(rendere) rènd, rendì, redà, dà ‘ndré, (restituire)restitüì ridente- (allegro) alégher,(sereno) seré ridere- grignà,(non saper di che r.) grignà sènsa sügo, grignà ai àngei, (r. d’alcuno)fà dét ol böfù con vergü, (disprezzare) spressà, pissàga sura, (ghignare) grigna cagnì, (sghignazzare)schitulà, sgrignassà, grignunà, (sorridere) grigninà ridestare- (rinnovare)rinoà, (risuscitare)ressüssità ridevole- (v. ridicolo) ridicolo- ridìcol, (buffo) böf, (meschino)meschì, strass ridire- (trovar da r.)troà la sò sö ‘n töt, (dire) dì,(riferire)riferì, (ripetere)ripét, ripetì,(ritornare) turnà, vègn indré, (sofisticare) sofisticà* ridonare- (rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré ridondante- (inutile)inötel, inütel, ignötel,(traboccante)pié ras ridondanza- (in sovrabbondanza)a pisa de carbù ridondare - (risultare)risültà* ridosso- (a r.,sopra)sura ridotto - (ritrovo)ritròvo*, (luogo) löch, (agg.)ridòt ridurre- ridüs, ridüsì, (r. alcuno a dovere) tö fò i grì del có a ergü, (r. in particelle minute)tridà sö, pestà sö cóme la raéssa, (r. quasi al niente checchessia)ridüs ol ciód in |
capèla, (diminuire) smenüì, (modificare)modificà, (restringere)strèns, stranzì, (rimodernare)rimodernà, (scorciare)scörtà,(stringere) strèns, strenzì ridursi- röspàs,(r. a fare una cosa da ultimo)spetà pròpe l’öltem momènt,(ritornare)turnà, vègn indré riduzione- ridüssiù*, (abbassamento) sbassada, (compendio) abregé riedere- (ritornare)turnà, vègn indré riedificare- (rifare)refà riempire- impienì, (r. fino alla bocca)rasà, (completare) completà, (imbottire) imbotì, prepontà,(impregnare)impregnà, (occupare)ocüpà,(rimpinzare) impetassà ‘l stòmech, ingosà zó riempito- (pieno) pié rientrare- turnà a entrà riepilogare- (concludere) conclüd, conclüdì, vègn a la moràl, (dire) dì riepilogo- (compendio) abregé, (ripetizione)ripetissiù riesaminare- (ripassare)ripassà rievocare- (riandar col pensiero) trebascà,(ricordare)regordà rifabbricare- (rifare)refà rifare- refà, (rifarsi)refàs, (migliorare)migliurà, (correggere) coregì, corègg, (fare)fà, (indennizzare) indenisà, (restituire)restitüì, (r. nuovo, rinnovare)rinoà rifasciare- turnà a fassà rifazione - (indennità)indenità* riferimento- riferimènt*, (relazione) relassiù, riferimènt*,(ripetizione) ripetissiù |
|
riferire- riferì, (argomentare) argomentà, (avvisare) isà, visà, (comunicare) comünicà, (dire) dì, (raccontare)cöntà sö,(riportare) reportà, riportà rifiatamento - (respirazione) respirassiù* rifiatare- refiadà,(respirare)respirà rifilare- (r.uno sciaffo)refilà ü sciàf, (dare) dà,(tagliare)taià, teà rifiorimento- (miglioramento) migliuramét, (progresso)progrèss* rifiorire- turnà a fiurì, (guarire) guarì, (migliorare)migliurà, (ringiovanire)turnà zùen, (rinnovare)rinoà rifiutare- refüdà,(negare)negà, (proibire)proebì,(rigettare)rigetà, (rinunziare)rinunsià, renönsià, (rispondere)respónd rifiuto- refüt,(negazione)negassiù*, (scarto)scart riflessione- riflessiù, riflèss, (attenzione) atensiù, (considerazione) considerassiù, riflessiù, (esame) esàm,(mente) mét, mènt,(pensiero)pensér, (prudenza)prüdènsa*,(raggio) ragio riflessivo- riflessìv*, (posato) posàt, (prudente)prüdènt* riflesso- riflèss riflettere- riflèt, rifletì, (calcolare) calcolà, (considerare) considerà, (meditare)medità,(pensare) pensà,(ponderare)ponderà, (ripercuotere)resterlöcà riflettore- rifletùr*, (lampada) làmpeda riflettuto- rifletìt riflusso - reflöss rifocillamento- (mangiata)maiada |
rifocillare- refissià, (rifl.) refissiàs rifondere- refónd, rifónd, rifondì, (indennizzare) indenisà,(rendere) rènd, rendì, redà, dà ‘ndré, (restituire)restitüì ,(rimborsare) rimborsà riforma- (correzione)coressiù*, (eresia) ereséa,(legge)lège, (modificazione)modificassiù riformare- (correggere) coregì, corègg,(modificare)modificà, (rifare)refà, (rimodernare) rimodernà rifornimento- (provvista)proésta, (scorta)scòrta rifornire -(fornire)förnì, (dare) dà, (provvedere)proéd, proedì rifrazione- (raggio) ragio, (riflessione)riflessiù, riflèss rifriggere- (friggere) fà fris, (ripetere)ripét, ripetì rifrittume- (ripetizione)ripetissiù rifuggire- (odiare) odià, iga in öde, (rifugiare) refügià*, rifügià*, (ripugnare)repögnà, ripögnà rifugiare- refügià*, rifügià*, (ricoverare)ricoerà,(riparare) riparà rifugio- refügio*, rifügio*, (alloggio) alògio, (asilo)asilo*, (capanna) capana, (conforto) confórt, (difesa) difésa, (protettore)protetùr, (protezione) protessiù, (ricovero) recóer, ricòero, (salvezza) salvassiù rifulgere - (splendere)sberlüsì, stralüsì rifusione - (indennità)indenità* riga- riga, (insieme di r.)rigadüra, (regolo)stasa, riga, righèt, (linea) riga, (fila) fila,(segno)sègn, (solco)sólch, (stecca)stèca |
|
rigaglia- regàlia rigagnolo- cünèta, seriölì, bochèt rigare- (tirar linee)rigà,(r. diritto) stà ‘n riga rigatino- (di tessuto)rigatì rigato- rigàt, a righe rigatore- rigadùr rigattiere- strassaröl, (cenciaiolo, stracciaiolo) strassér, baelì, (mercante)mercànt, marcànt, (rivenditore)reendidùr, reendiröl, postér,(venditore)vendidùr*, endidùr* rigenerare- (rimediare)remedià, rimedià,(rinnovare)rinoà rigenerazione- (redenzione)redensiù rigermogliare- rebötà, (rinascere) rinàss* rigettare- rigetà, (disprezzare) spressà, pissàga sura, despresià, (negare)negà,(rifiutare)refüdà, (vomitare)tirà sö, reocà, fà i cagnì, creentà, gomità, oltà ‘ndré, bötà sö, turnà ‘ndré ‘l mangià rigetto- (rifiuto)refüt righello - righèt* righettare- (rigare)rigà rigidezza- (durezza) dürèssa, (ostinazione)ostinassiù,(rigore) rigùr rigidità- (durezza) dürèssa rigido- (duro) dür,(inesorabile) inesoràbel* rigiocare- rezögà rignare- (ringhiare) mostrà i décc, rognà rigo- (riga)riga rigoglio- (andare in r.)smorbià, (freschezza) freschèssa,(vigore) vigùr, vïùr, (superbia)söpèrbia rigoglioso- (forte) fórt, fòrt, (fresco) frèsch,(vigoroso)vigorùs, imprepòst |
rigogolo- (uccello)galbér rigonfiamento- sgiunfamét*, (aumento)aümènt*,(piena) piéna, pienù rigonfiare- (gonfiare) sgiunfà, (ringorgare dell’acqua)imbombàs rigonfio- (gonfio) sgiùf, infiàt rigore- rigùr, (a r., propriamente) pròpe, propemènta, (freddo) frècc, (regola)régola rigorosamente- (propriamente) pròpe, propemènta rigoroso- (esatto) giöst,(preciso) precìs,(puntuale)pontüàl,(stitico) stìtech Rigosa(Algua) (loc.) - Rigusa [i fasölér de (soprannome)] rigovernare- (lavare) laà,(pulire) netà, pulì, polì, fà polisséa, löstrà, (risciacquare)laà fò, sbombacià, resentà rigovernatura- colóbia riguardante - (relativo)relatìv* riguardare- riguardà*, (interessare) interessà,(riferire)riferì, (proteggere uno)reardà,(riparare) riparà, (risparmiare)risparmià, (aver riguardo, rispettare)rispetà riguardo- riguardo, (aver r., riguardare)riguardà*, reardà, (cortesia) corteséa, (cura) cüra, (motivo)motìo, (precauzione) precaüssiù*,(premura)premüra, (prudenza)prüdènsa*, (rispetto) rispèt, (ritegno) ritègn* riguardoso- (prudente)prüdènt*, (riservato)risservàt rigurgitante- (traboccante)pié ras rigurgitare- (ringorgare dell’acqua) imbombàs,(traboccare)dà fò, indà fò de sura, treböcà,(versare) fà fò |
|
rigurgito- (allagamento) lagamét, (vomito)gòmet rilasciare- (dare) dà rilassamento- (sollievo)soliéo rilassare- (rilassarsi)lassàs indà, (allentare) lentà, slentà, sladinà, (riposare)possà, indà a possà, fà öna possada rilassatezza- (debolezza) debolèssa, (negligenza)negligézia, (stanchezza)strachèssa rilassato- (lento)lènt,(molle) mòl rilegare- rilegà*, (r. libri) ligà di léber,(legare)ligà rilegatura - rilegadüra*, ligadüra rileggere- turnà a lès rilento- (andar a r., indugiare, tardare) dimàs, tardà, tardigà rilevante- vistùs,(importante) importànt* rilevare- rileà, (intendere)intènd, entrà sö, capì,(leggere)lès, lesì, (levare)leà, tö vià,(osservare) osservà, dà de mét,(ragionare) ragiunà, resunà,(rappresentare) rapresentà,(fare spicco)fà spico, (sporgere)spórs,(vedere)èd, edì, vèd, vedì rilevato- (colmo) cùlem, pié ras, (vistoso)vistùs rilievo- rilév*, (conseguenza) conseguènsa, (espressione) espressiù,(importanza) importansa,(intaglio)intài, (osservazione)osservassiù, (riflessione)riflessiù, riflèss, (risalto)rissàlt rilucente- (chiaro) ciàr,(lucido) lücido rilucentezza - (splendore)splendùr, spiandùr rilucere - (splendere)sberlüsì, stralüsì |
riluttante- (contrario) contrare, (restio)restì,(ritroso)ü spéret de la contradissiù, (schivo) schiv, schìo riluttanza- (avversione) aversiù, (resistenza)resistènsa, (ripugnanza)repögnansa, ripögnansa, ribrèss, riluttare- (ripugnare)repögnà, ripögnà rima - rima* rimandare- rimandà, (r. indietro) robatì ‘ndré, (differire) diferì, (gettare) getà,(licenziare) lissensià, imbalà vià,(mandare) mandà,(prorogare)slongàla, slongà zó,(rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré,(restituire)restitüì, (ritardare)ritardà* rimando - (richiamo)riciàm* rimaneggiare- (maneggiare)manesà rimanente- (altro) óter, (avanzo) aàns,(rimasuglio)ansaröl, ranzài rimanenza- rimanènsa*, (avanzo) aàns rimanerci- restàga, restà dét, (morire) mör, crepà, indà al creatùr, tö sö i gàbie rimanere- (restare)restà, (r. di stucco)restà mórt, de carta, de stöch, de mèrda,(r. ingannato)picà ‘n da rét, borlà ‘n da rét, dà in ‘na ratéra, restàga, restà dét,(stare)stà rimanete- no sté pensà de ‘ndà vià rimarcare- rimarcà rimare - rimà*, (verseggiare) fà di vèrs rimarginare- (saldare)saldà rimasticare- (ponderare)ponderà rimasuglio- ansaröl, ranzài, (marame) ratatùia, maròca, (avanzo) aàns, (rimanenza)rimanènsa*, (scampolo)scàmpol, scamù |
|
rimatore- rimadùr*, (poeta, verseggiatore)poéta rimbalzare- (balzare) sbalsà , (saltare)saltà rimbalzo- rimbàls,(di r.)de sbals, (salto)salt rimbambire- rimbambì,(istupidire) inciochì,(invecchiare)invegì, deentà vècc, ègn vècc rimbambito- imbambìt, rembambìt, rimbambìt, (barbogio) vècio balòta, (decrepito) decrèpet, vècc cóme ‘l cöch, vècc de copà rimbarbogire- (v. rimbambire) rimbeccare- (beccare) becà, rebecà, (contraddire) contradì, preterì, (contrastare) contrastà*, contristà, (litigare) litigà, èss in càösa, (dire) dì,(opporre)oponì,(rispondere) respónd rimbeccata - (risposta)rispòsta* rimboccare- oltà ‘ndré, (r. le coperte)oltà ‘ndré ‘l lensöl,(r. le maniche)oltàs indré i màneghe, (piegare)piéga, (rabboccare) rasà, (rovesciare)roersà* rimboccatura- dópia,(piega)piéga rimbocco- (orlo) piatèla,(r. finto) passèt de la èsta rimbombamento- (v. rimbombo) rimbombare- rebombà, rimbombà, (rumoreggiare)tamborlà rimbombo- rebómbo, rimbómbo, orchesù,(rumore)rümùr, römùr, combói, ciòch,(suono)sóno rimborsare- rimborsà, rifónd, (rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré,(restituire)restitüì, (rifondere)refónd, rifondì rimborso- rimbórs*, rifüsiù, (restituzione)restitüssiù, (indennità)indenità* |
rimbrottare- saltà dré, (rimproverare)rimproerà, bói dré rimbrotto- (antifona)antìfona, (rimprovero)rimpròero, mostassada, bruntulada rimediare- remedià, rimedià, (provvedere)proéd, proedì, (rettificare)retificà rimedio- reméde, riméde (a l’ gh’è reméde a töt, fò che a l’òss del còl), (è un ottimo r.)l’è öna scùa, (cercar r.)serà fò la stala quando l’è scapàt i bö, (conforto) confórt, (espediente) espediènt, rissórsa, (medicina)medesina, (prevenzione)preensiù, (provvedimento)proedimét*, (riparazione)riparassiù,(riparo) ripàr,(ripiego)ripiégo,(risorsa) rissórsa,(utile)ötel, ütel rimembranza- (memoria) memòria, (ricordo)regórdo rimembrare- (ricordare)regordà rimenare- remenà, (rimenarla) menàla (a menàla tròp la spössa), (dimenarsi) schincà, remenàs, (maneggiare)manesà rimeritare- (pagare) pagà, (premiare)premià rimescolamento- (agitazione) agitassiù*, (disordine) desùrden, disùrden,(spavento)spaènt, chigarölaza, stremésse, (turbamento)türbamét*, törbamènt* rimescolare- (sentirsi r.)indà sotsura ‘l sangh,(disordinare) desurdenà, disurdenà, desgiöstà,(mescolare) mes-cià, taià,(rimenare)remenà, (scuotere)sgürlì, sgörlì, squassà, (turbare)türbà* rimescolarsi- (brulicare) büligà |
|
rimescolio- (agitazione)agitassiù*, (dolore) dolùr, dulùr,(smania) smània rimessa- rimèssa, (consegna) consègna,(perdita)pèrdita, (spedizione)spedissiù,(stalla)stala rimessiticcio- (ramo nuovo)reböt, (germoglio) cassada, metida, (radice)raìs rimestamento - (agitazione) agitassiù* rimestare- (manipolare)manipolà*, (mescolare, mischiare)mes-cià, taià,(rimenare)remenà, (tramestare)sgarügà sö, mes-cià sö rimettere- (riporre)rimèt, rimetì, (rifl.)rimètes, stà ‘n rimèssa de ergü,(r. in salute)rinfrancàs, (r. di capitale)smenàga, zontàga, zontàga de bórsa (de scarsèla), (delegare)delegà*, (migliorare) migliurà, rimètes, (consegnare) consegnà,(mettere)mèt, metì, (perdonare)perdunà,(prorogare) slongàla, slongà zó,(rendere) rènd, rendì, redà, dà ‘ndré, (restituire)restitüì,(riferire)riferì, (scapitare)descapità, zontà, zuntà rimettersi- (rassegnarsi) rassegnàs, ressegnàs,(ubbidire)öbedì rimirare - remirà*, rimirà* rimminchionire- deentà coiò rimodernare- rimodernà, (ringiovanire)turnà zùen rimondare- (nettare)netà,(pulire) netà, pulì, polì, fà polisséa, löstrà, (purificare)pörificà,(tosare)tusà, berondà rimondo- (pulito)polìt rimonta- remonta rimontare- (salire)vègn sö, indà de ‘n sö |
rimontatura- (rimessa a nuovo) remonta rimorchiare- (tirare)tirà, trà, (navigare)navigà* rimordere- (mordere) pïà,sganazà rimordimento - (v. rimorso) rimorso- rimórs*, (contrizione) contrissiù,(pentimento)pentimét*, (rammarico)ramàrech rimostranza- (reclamo)reclàm*, (richiamo)riciàm*, (rimprovero) rimpròero,mostassada, bruntulada rimpallare- fà ü repéch rimpannucciare- (v. rimpennare) rimpastare- (rinnovare)rinoà rimpatriare- (ritornare)turnà, vègn indré rimpellare- (r. un muro)repedunà rimpello- (muro di r.)repèss rimpennare- (rifl.) repulàs rimpetto- (di r.)de fassada, in fassa rimpiangere- rimpiàns*, (lamentarsi) lömentàs,(pentire) pentì*,(piangere)piàns, pianzì, (ricordare)regordà,(sospirare) süspirà rimpianto- (pentimento)pentimét*, (rammarico)ramàrech,(ricordo) regórdo rimpiastricciare- (mescolare)mescià, taià rimpiazzare- (sostituire)sostitüì * rimpiccinire- (v. rimpicciolire) rimpicciolire- impicolì, spissinì, spicinì rimpinzamento- (in sovrabbondanza) a pisa de carbù rimpinzare- impetassà ‘l stòmech, ingosà zó, (rifl.)intisàs zó rimpinzato- (r. di cibo)sgiùf cóme öna baga (cóme ü balù),(pieno) pié,(sazio) tis, clöcc |
|
rimpinzo- (grasso) grass rimpollare - (rinascere)rinàss* rimpozzare- (r. d’acqua)impossàs rimprocciare- (rinfacciare)rinfassà, imbötà rimprosciuttito- (secco)sèch rimproverare- rimproerà, bói dré, (r. fortemente)pelà zó la pèl del mostàss, (essere rimproverato) sentìs a bói dré, (ammonire) fà öna patèrna, (biasimare) biasimà, (correggere) coregì, corègg, (predicare)predicà, (rampognare aspramente)svigliacà, (rimbrottare)saltà dré,(rinfacciare) rinfassà, imbötà, (sgridare)braà (usà, rabì) dré a ergü, (dare una sgridata)dà öna póia, rimprovero- rimpròero,mostassada, bruntulada,(chiassata)ciassada*, paiassada*, (correzione)coressiù*, (critica)crìtica*, (intemerata) intemerada, (mortificazione) mortificassiù, (paternale)patèrna, (predica)prèdica, (rabbuffo) petenada, filada, refilada, reböf, braàda, (ramanzina)romanzina, intemerada, merémör, reciòch, póia,(rimorso)rimórs*, (risciacquata)resentada, (strapazzata)strepassada rimuginare- (fantasticare) almanacà, mölinà, becàs, (frugare) frügà, rügà, (meditare)medità,(pensare) pensà,(ponderare)ponderà, (riflettere)riflèt, rifletì rimunerare- (premiare)premià rimunerazione- (compenso) compèns, compènso, (gratitudine) gratitüdine*,(interesse) interèss rimuovere- tö vià, (allontanare) slontanà, lontanà, (cacciare) cassà |
vià, (cessare) cessà, (destituire) destitüì, (dissuadere) desficà, leà ergü di sò lobiècc, tirà ‘ndré, (distogliere) destö, distö, (distruggere) destrüs, destrüsì, (eliminare)eliminà*, (r. ostacoli, facilitare) facilità, fassilità, (levare)leà, tö vià,(muovere) möv, möì,(portare)portà,(scacciare) descassà,(scuotere)sgürlì, sgörlì, squassà,(sgomberare)desbratà, fà san Martì, (spostare)spostà*, (trasportare)trasportà* rinascere- rinàss*, (rigermogliare) rebötà,(rimpennare) repulàs, (ringiovanire)turnà zùen rinato- (mi par d’essere r.)a l’ ma par de èss ressüssitàt rincalzamento- inculmada rincalzare- (r. una pianta)inculmà, incolsà,(r. il granturco)ressürì,(r. il letto)cassà sóta i lensöi rincalzo- (puntello) pontèl, (sostegno)sostègn rincantucciarsi- (incantucciarsi) incantunàs,(rannicchiarsi) ransignàs sö, ingrömiàs, fàs sö in d’ü gömisèl rincarare- (r. di prezzo)dà sö de prése, vègn car, deentà car rincasare- (ritornare)turnà, vègn indré rinchiudere- (internare)internà, (rinserrare)inserà rincorare- (confortare) confortà rincorrere- cór dré, (correre) cór,(r. uno a sassate)splocà rincorsa- scórsa, (prendere la r.)tö la scórsa rincrescere- rincréss, rincressì, greà, ingreà, (dispiacere) dispiàs, despiasì, dispiasì, (mi r.)la m’ ingréa, (spiacere)despiàs, despiasì, dispiasì |
|
rincrescimento- rincressimét, (compassione) compassiù, (dispiacere) dispiassér, (pentimento)pentimét*, (rammarico)ramàrech rincrescioso - (noioso)noiùs*, nuiùs* rincrudire- (inasprire) zacarà, (peggiorare)pegiurà, indà de mal in pès rinculare- rencülà, recülà, (ritornare)turnà, vègn indré rinculata- recülada rinfacciamento- (rimprovero) rimpròero,mostassada, bruntulada rinfacciare- rinfassà, imbötà, (rimproverare)rimproerà, bói dré rinfanciullire- (rimbambire) rimbambì rinfocolare- (attizzare) stissà sö rinforzare- rinforsà*, (rincalzare) inculmà, incolsà rinforzo- (aiuto) aiöt,(sostegno) sostègn, (per r. dopo parole ingiuriose)de ü (es: asinaccio -ün àsen de ü), rinfrancare- (ingagliardire) ingheardì, ingaiardìs rinfrescante- rinfrescànt rinfrescare- rinfrescà,(purgare) pörgà rinfrescata- rinfrescada*, (pioggia) piöìda rinfrescato- (fresco) frèsch rinfresco- rinfrèsch rinfronzolire- (ornare) ornà, feità rinfusa- (alla r.)a la refüsa, a reboldù ringagliardire - (rinforzare)rinforsà* ringalluzzare- (v. ringalluzzire) ringalluzzire- ringalösàs, (rallegrare) legrà,(pavoneggiarsi)stimàs, fà ‘l sóra bòra, fà l’Ambrös, (sgallettare) fà ‘l spiritùs |
ringalluzzito - (vivace)viv ringhiare- mostrà i décc, rognà, (abbaiare) baià, bór, borì ringhiera- ringhéra, ringhiéra, spingarda,(parapetto)parapèt. müradèl,(tribuna)tribüna* ringhio- (latrato) bài, (rumore) rümùr, römùr, combói, ciòch ringiovanire- turnà zùen, (rifiorire) turnà a fiurì,(rinnovare)rinoà ringorgare- (r. dell’acqua) imbombàs ringraziamento- ringrassiamènt, ringrassiamét ringraziare- ringrassià rinite- (raffreddore)fregiùr rinnegare- renegà, (lasciare) lagà, lassà,(maledire) maledì*,(negare) negà,(rifiutare)refüdà,(rinunziare) rinunsià, renönsià,(ritrattare) ritratà, besdì,(voltare)oltà rinnegato - (infedele)infedél* rinnovamento- (ripetizione) ripetissiù,(rivoluzione)reolüssiù, riolüssiù rinnovare- rinoà, (r. un abito) desfoldà, desnöà, (confermare) confermà, confirmà, (rinnovarsi, diventare) deentà,(insistere) insistì,(restaurare)restaürà, remontà,(riempire)impienì, (rifare)refà, (rinascere)rinàss*, (ringiovanire)turnà zùen, (ripetere)ripét, ripetì, (trasformare)trasfurmà rinnovazione- (ripetizione)ripetissiù rinnovellare- (ricordare)regordà, (rinnovare)rinoà,(ripetere)ripét, ripetì rinomanza- (fama) fama, nominansa, noméa,(riputazione) repötassiù,(stima)stima, stéma |
|
rinomato- (famoso) famùs, (glorioso) gloriùs, (stimato) stimàt* rinsaldare - (rinforzare)rinforsà* rinsavire- (guarire) guarì rinsecchito- (aridissimo) ars rinserrare- inserà rintanare- (intanarsi) intanàs, gnazàs rintoccare- sunà i bòcc rintocco- bòt, bòt de campana rintracciare- (scoprire)descuvrì, scuvrì,(trovare)troà rintronamento- (rimbombo) rebómbo, rimbómbo, orchesù rintronare- (assordare)insurdì, (rimbombare)rebombà, rimbombà,(ripercuotere) resterlöcà,(rumoreggiare) tamborlà,(stordire) stordì rintrono- (v. rintronamento) rintuzzare - (ammorzare) smorsà, (difendere) difènd, difendì, (frenare) frenà, tègn indré, (mortificare)mortificà,(opporre) oponì,(piegare)piéga,(ribattere) robatì, robàt,(rispondere)respónd, (schiacciare)schissà, schiscià, sgnacarà, squatarà rintuzzato- (umiliato)ümiliàt* rinuncia- (v. rinunzia) rinunciare- (v. rinunziare) rinunzia- rinunsia, renönsia, (abbandono) abandù,(negazione) negassiù*,(privazione) priassiù, (rifiuto)refüt,(sacrificio) sacrefésse rinunziare- rinunsià, renönsià, (abbandonare) abandunà, bandunà, (desistere da una cosa, recedere) tirà ‘ndré ‘l cül, decampà, (cedere) céd, cedì, rèndes, rendìs, (dimettersi) dimètes, (disdire) desdì, (lasciare) |
lagà, lassà,(negare)negà, (rifiutare)refüdà,(ritirare)ritirà, (sacrificare) sacrificà rinvenire- risbaldìs, reègn, roegnì, (trovare)troà rinverdire- (ringiovanire)turnà zùen,(rinnovare)rinoà rinverzare- (r. i muri)scaià rinviare- (differire)diferì,(mandare) mandà,(prorogare)slongàla, slongà zó,(rimandare)rimandà rinvigorire - (rinforzare)rinforsà* rinvilire- dà zó de prése,(ribassare) ribassà* rinvio- (respiro) respìr, respiro, (sospensione)sospensiù* rinvoltare- (imballare) imbalà rinvoltato- intorciàt rinzaffare- (r. un muro)imbocà sö ü mür, rebocà,(intonacare)stabilì rinzaffatura- rebocadüra rinzaffo- (intonaco) stabilidüra rio- rì, (fosso) fòss riordinare- (ordinare)ordenà*, urdinà*,(rifare)refà riotta- (litigio)ràcola,(rissa)lite riottare- (litigare) litigà, èss in càösa riottoso- (litigioso) litigù, (intrattabile) intratàbel,(ritroso)ü spéret de la contradissiù, (rivoluzionario)riolüssionare ripa- (r. che si fa nelle vigne)rél, (piccola r.) rièl,(riva)rìa, (spiaggia)spiagia* Ripa(loc.) - Ria [i bigù d’ la (soprannome)] ripagare -(ricambiare)ricambià* ripalpare- (palpare)palpà riparare- riparà, (ripararsi, ricorrere) ricór, ricorì, (aggiustare) giöstà, (coprire) quarcià, (difendere) difènd, difendì,(parare)parà, |
|
(proteggere)protegì,(provvedere) proéd, proedì,(restaurare)restaürà, remontà,(ricoverare)ricoerà, (rimediare)remedià, rimedià, (rinnovare)rinoà,(salvare)salvà, (soddisfare)sodisfà riparato- (sicuro)sigür riparazione- riparassiù,(restauro) restàüro,(rimedio)reméde, riméde,(riparo)ripàr riparo- ripàr, (argine) àrgen, (barricata) baricada, (barriera) asfàlt*, (bastione) bastiù, (cateratta) caterata, ös-céra, pèdega, (difesa) difésa, (parata)parada, (prevenzione)preensiù,(protezione) protessiù, (provvedimento) proedimét*, (ricovero) recóer, ricòero, (rifugio)refügio*, rifügio*, (rimedio)reméde, riméde, (riparazione)riparassiù,(risorsa) rissórsa,(salvezza) salvassiù,(siepe) sés, sésa,(spalliera)spaléra, schenàl, dèrma d’öna scagna, (steccato)stecàt, arlèt, stongarda ripartire- (distribuire in parti) ripartì, (distribuire) distribüì*,dà fò, (dividere) divìd, dividì, (spartire)spartì ripartizione- (divisione) divisiù, (spartizione)spartissiù ripassare- ripassà,(pulire)netà, pulì, polì, fà polisséa, löstrà, ricalcà*, (rileggere)turnà a lès,(ritornare) turnà, vègn indré,(scorrere) strecór,(tornare)turnà, vègn indré ripassata- ripassada,(rimprovero) rimpròero,mostassada, bruntulada, (rivista)riìsta, reésta ripensare- (meditare)medità, (pensare)pensà, (riflettere)riflèt, riflet |
ripercuotere- resterlöcà ripercussione - (urto)örtù ripescare- (scoprire)descuvrì, scuvrì ripetere- ripét, ripetì,(confermare) confermà, confirmà, (copiare) copià, (dire) dì, (domandare) domandà, (insistere) insistì,(replicare)replicà, fà l’istèss,(rinnovare)rinoà ripetizione- ripetissiù, (replica) rèplica*, (ritornello)ritornèl*, riturnèl* ripetuto- (frequente) frequènt ripiano- ripià, repià, (pianerottolo) baladùr, pat de la scala ripicca- repéch, (dispetto) dispèt, desprése, fichèta,(puntiglio) pontìlio, puntìlio ripicco(ripicca)repéch, (giunta sulle bevande) reciòch,(vendetta) vendèta ripido- (erto)èrt, irt, in pé, rat ripiegamento- (riflessione)riflessiù, riflèss ripiegare- piegà sö, ripiegà, (indietreggiare)indà ‘ndré, (piegare)piéga ripiego- ripiégo, (espediente) espediènt, rissórsa,(pretesto) pretèst, rampì, (provvedimento) proedimét*, (rappezzo)repèss, (rimedio)reméde, riméde, (risorsa)rissórsa,(scusa)scüsa ripienezza- (indigestione) indigestiù, (nausea)arléa, aschér, nàösea, süspìs, mal del satù ripieno- (pieno) pié,(sazio) tis, clöcc ripigliare- (r. forze, migliorare) migliurà ripiovere- turnà a piöv riporre- guarnà (chiudere) serà, (mettere)mèt, metì,(porre)pónd, pondì, (rimettere)rimèt, rimetì |
|
riportare- reportà, riportà, turnà a portà, (r. danno)tö sö öna scòpola, (avvisare) isà, visà, (copiare) copià,(nascondere)intambà, scónd, scondì,(ottenere)otègn, otegnì,(portare)portà,(restituire) restitüì,(ricevere)ricév, risseì, (riferire)riferì,(ripetere)ripét, ripetì,(tornare)turnà, vègn indré riportatore- reportadùr riposare -possà, indà a possà, fà öna possada, ciapà fiàt, tirà ‘l fiàt, (dormire) dormì, dörmì, (rifiatare) refiadà,(sedere)sentàs, sentàs zó, incülàs zó,(tralasciare)tralassà riposata- possada, possadina, (riposo)ol possà riposatamente- (lentamente)a ónse a ónse riposato- possàt, (fresco) frèsch, (tranquillo)tranquìl riposo- ol possà (ol possà l’è tanta carne de mans), (calma) calma, (dormita) dormida,(equilibrio) eqüilìbrio*, (fermata) fermada, (ozio)òssio,(pace)pace, pas, (quiete)quéte,(ricreazione) ricreassiù, ol tép de la ricreassiù, diersìv, diersivo,(sonno)sògn, sónch,(tappa)tapa,(tranquillità) tranquilità*,(vacanza)acansa ripostiglio- guarnér, guarnére, (bugigattolo) büs, (sgabuzzino) sgabüssì* riposto- (interno) intèrno, (nascosto) scondìt, scus,(riservato)risservàt riprendere- (ammonire) fà öna patèrna, (biasimare) biasimà, (castigare) castigà,(censurare) censürà*, (correggere) coregì, corègg, (criticare) criticà, tö zó i calmére,(prendere)ciapà, catà, tö, |
(ricominciare) turnà a comensà, (ricuperare) recüperà*, ricüperà*, reböscà, tirà a cà,(rimproverare) rimproerà, bói dré, (sgridare)braà (usà, rabì) dré a ergü riprensione- (castigo) castìgh, (correzione)coressiù*, (mortificazione)mortificassiù ripresa- (ripetizione)ripetissiù, (volta)ólta ripresentare- (presentare)presentà ripristinare- (restaurare)restaürà, remontà,(rinnovare)rinoà, (stabilire) stabilì, fissà,(tornare) turnà, vègn indré,(trasformare) trasfurmà ripristinazione- (restauro) restàüro riprodurre- (copiare) copià, (generare) generà,(moltiplicare) moltiplicà,(produrre)prodüs, prodüsì,(raddoppiare)indopià, rendopià,(rappresentare) rapresentà, (rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré, (rinnovare)rinoà,(riportare)reportà, riportà, turnà a portà riproduzione- (moltiplicazione) moltìplica ripromissione- (speranza)speransa riprova- (prova)próa,(riscontro) contròl, controleréa, riscóntro riprovare- (biasimare) biasimà, (rimproverare)rimproerà, bói dré, (tentare)tentà, dàga ü colpèt ripubblicare- (pubblicare)pöblicà ripudiare- (lasciare) lagà, lassà, (rifiutare)refüdà, (rinnegare) renegà,(rinunziare)rinunsià, renönsià ripudio- (rifiuto)refüt ripugnante- (antipatico) antipàtech, (odioso) odiùs,(ritroso)ü spéret de la contradissiù ,(schifoso) schifùs |
|
ripugnanza- repögnansa, ripögnansa, ribrèss, (avversione) aversiù, (disgusto) desgöst, (odio) öde, (schifo)schéfe, (volontà) olontà ripugnare- repögnà, ripögnà, (dispiacere) dispiàs, despiasì, dispiasì,(nauseare)fà ègn ol süspìs (ol satù), naöseà, desgöstà, fà schéfe, fà stortà ‘l copì, fà ‘ndà sö i tècc (söl solér),(opporre) oponì,(odiare) odià, iga in öde, (ributtare) rembötà* ripulire- (perfezionare)perfessiunà ripulsare- (ripugnare)repögnà, ripögnà ripulsione- (nausea)arléa, aschér, nàösea, süspìs, mal del satù riputare- (v. reputare) riputato- (v. reputato) riputazione- (v. reputazione) riquadrare- (squadrare)squadrà risaia- riséra risalire- (salire)vègn sö, indà de ‘n sö risaltare- rissaltà, dàga chèl tèco, (rilevare)rileà, (spiccare)spicà, fà spico risalto- rissàlt, (dare r.)fà rissaltà, (apparenza) aparènsa, (chiaroscuro) ciàr e scür, (dentello) capèta,(spicco)fà spico risapere- (sapere)saì risarcimento- (compenso) compèns, compènso,(indennità)indenità* risarcire- (compensare) incontràs dét con de la ròba,(indennizzare) indenisà,(rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré,(restaurare) restaürà, remontà,(rifondere) refónd, rifondì,(rimediare) remedià, rimedià,(soddisfare) sodisfà |
risata- grignada (öna buna grignada la và ‘n tat sangh), (dim.)grignadì, grignadina riscaldamento- fogassiù riscaldare- cassà calùr, fogà, (covare) cuà, (cucinare)cüsinà, fà de mangià,(scaldare) scoldà riscaldarsi - (infervorarsi) infogàs dét, tösla cólda, inforlarmàs, scoldàs dét in vergót, incaloris, (scalmanarsi)scalmanàs* riscattare- riscatà*, (liberare) desliberà*, liberà, desfrapà, desfratà,(riscuotere)introità, incontrà di cöncc, scöd, scödì riscatto- riscàt*, (libertà)libertà, (redenzione)redensiù, (taglia) tàia rischiarare- (illuminare) ilüminà rischiare- ris-cià (chi no ris-cia, no rasga e chi no rasga no fà ass), (arrischiare) asardà, risigà, (tentare)tentà, dàga ü colpèt rischio- asardo, ris-cio, rìsech, (danno) dan, rüìna, röìna, (pericolo)perìcol rischioso- ris-ciùs*, (pericoloso) pericolùs risciacquare- laà fò, sbombacià, resentà,(lavare) laà, (rimproverare) rimproerà, bói dré risciacquata- resentada,(lavata) laàda,(rimprovero)rimpròero, mostassada, bruntulada risciacquatura- sbombaciada, (lavata)laàda riscontrare- riscontrà, controlà, (concordare)concordà*,mètes decórde, (confrontare) confrontà, (notare)notà,(osservare)osservà, dà de mét,(paragonare)paragunà, (verificare)verificà |
|
riscontro- contròl, controleréa, riscóntro, (di r.)per cóntra, (confronto) confrónt, riscóntro, (osservazione)osservassiù, (paragone)paragù,(prova)próa, (relazione)relassiù,(risposta) rispòsta*, (simmetria)simetréa, (verifica)verificassiù riscossa- (battaglia) bataglia, batàia, (combattimento)combatimènt*, combatimét*, (ribellione)ribeliù* riscossione- (introito)intròito riscrivere- turnà a scriv riscuotere- introità, incontrà di cöncc, scöd, scödì, (esigere) esigì*,(ottenere)otègn, otegnì, (realizzare) realisà,(ricevere) ricév, risseì,(ritirare)ritirà risecamento- (tagliatura)teadüra* risecare- (rimuovere)tö vià risecchire- (seccare)secà risecchito- (secco)sèch risega- (r. del muro)retài, (impronta) imprónt risentimento- (ira)ira, futa, (sdegno) desdègn* risentirsi- fàsla s-ciopà, dà sö d’orègia, rissentìs, fàsla ‘mportà, fàsla spössà, (mostrare di non r.) lassàla borlà ‘n tèra, tö mia bòta, (crucciarsi) crössiàs, (reclamare) reclamà* risentito- rissentìt riserbare- (deputare)depütà*, (destinare) destinà, (riservare) risservà*(salvare)salvà riserbato- (riservato)risservàt riserbo- (cautela) caütéla, (discrezione) discressiù, (modestia)modèstia*, (precauzione)precaüssiù*, (prudenza)prüdènsa*, (ritegno) |
ritègn*,(segreto)secrét, segrét, (vergogna)ergògna riseria- (risaia)riséra riserva - rissèrva* riservare - risservà* riservatezza- (discrezione) discressiù, (prudenza)prüdènsa* riservato- risservàt, (impenetrabile) impenetràbel, (modesto) modèst, (prudente)prüdènt*,(sospettoso) sospetùs,(vergognoso)ergognùs risibile- (ridicolo)ridìcol risicare- (rischiare)ris-cià,(tentare) tentà, dàga ü colpèt risico- (rischio) ris-cio, rìsech risicoltura- (risaia)riséra risiedere- (abitare, dimorare) abità, stà de cà, (stabilirsi) stabilìs, (stare)stà risipola - rosìpola, mal róss risma- risma, (riunire in r.)inrismà, (qualità)qualità,(quinterno) quinternèt, quinternì,(sorta)sórt, sòrt,(specie) spéce, sórt riso- (cereale) ris (ol ris a l’ nass in d’aqua e l’à de mör in del vì),(r. lopposo)ris vestìt,(r. cotto in brodo)ris in cagnù,(r. del diavolo, erba)öv de förmiga, ris de lüf riso- grignà, (r. sardonico, maligno) grignà sbefàrd, (risettino)grignèt, grignì, (r. amaro)grignà sforsàt, ü grignà tracc sö di calcàgn, (risata) grignada, (ghigno sardonico) grignèt de balòss,(godimento) godimét*, (piacere)piassér risoffiare- (soffiare)sofià, bofà risognare- (sognare)insognàs, insömiàs risolare- ressolà, solà i scarpe, (suola) söla risolatura- soladüra |
|
risolutezza- (prontezza)prontèssa risoluto- (attivo) atìv, (fermo) fìrem, férmo, trich,(persuaso)persöàs, (pronto) prónt, amanìt,(sicuro) sigür risoluzione- (decisione) decisiù, (deliberazione) deliberassiù, (giudizio) giödésse risolvere- ressolvì, (decidere) decidì, (far r. uno)dàga la möìda, (deliberare) deliberà, (destinare) destinà, (precisare) precisà, (disporre) desponì, disponì, (risolversi) ascàs, (giudicare) giödicà, giüdicà,(scomporre) scomponì,(stabilire) stabilì, fissà risonare- (rimbombare)rebombà, rimbombà,(sonare)sunà, fà sö öna sunada, (tintin del campanello) telèn risorgere- (rinascere)rinàss*, (rinnovare)rinoà,(risuscitare) ressüssità risorgimento- (miglioramento) migliuramét, (risurrezione) ressüressiù* risorsa- rissórsa, (espediente) espediènt,(possibilità)possibilità* risotto- risòt risovvenimento- (ricordo)regórdo risovvenire- (ricordare)regordà risparmiare- risparmià, tègn a mà, economisà (ol prim risparmiàt, l’è ‘l prim guadegnàt),(omettere)lagà fò, lagà föra, lassà ‘n biànch, (perdonare)perdunà,(riguardare) riguardà*, reardà,(salvare)salvà, (spendere)spènd, spendì risparmiatore- (economo) ecònomo risparmio- risparmio, (fare r.) cömpisà, fà cömpisì, (far r. sul mangiare) tös fò de bóca ‘l |
mangià, (avanzo) aàns, (economia) economéa,(utile)ötel, ütel rispettabile- (venerabile)veneràbel* rispettare- rispetà,(riverire) reerì, rierì rispettato - (stimato)stimàt* rispettivo- rispetivo, (relativo)relatìv* rispetto- rispèt, (creanza) creansa, (deferenza) deferènsa, (devozione) diossiù,(onore) onùr,(osservanza) osservansa*,(poesia)poeséa, (prudenza)prüdènsa*,(riguardo) riguardo,(riverenza)rierènsa, reerènsa,(stima)stima, stéma, (stornello)stornèl*,(strambotto) strambòt,(umiltà)ümiltà*, (venerazione)venerassiù, (vergogna)ergògna,(volontà)olontà rispettoso- rispetùs,(devoto)diót*, (gentile) gentìl, zentìl,(ubbidiente) öbidiènt risplendente - (luminoso)lüminùs* risplendere- sberlüsì, stralüsì, (ardere) bampà, (fiammeggiare) fiamegià,(lampeggiare) lampegià*, sömelgà rispondenza- (proporzione)proporsiù rispondere- respónd, (r. a uno scritto)scriv indré, (r. per le rime) respónd a tóno, (non r. a proposito)domandà Piéro e respónd Pàol, respónd mia a tóno, (corrispondere) corispónd, (dire) dì,(parlare) parlà,(resistere) resistì, resìster, fà tèsta, (riscrivere)turnà a scriv risposta- rispòsta*, (riscontro) contròl, controleréa, riscóntro rissa- lite, (r. grande)begù, beguna, (baruffa) baröfa,(battibecco) batibèch*, (cagnara) cagnara*, bacà, bodès,(combattimento) |
|
combatimènt*, combatimét*, (contesa) sgarbèl, (contrasto) contràst,(litigio)ràcola, (questione) quistiù rissare - (far rissa)tacà lite, (questionare) fà di resù, quistiunà, impïàla ristabilire- (rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré,(rifare)refà, (rinnovare)rinoà,(stabilire) stabilì, fissà ristagnare- (stagnare)stagnà ristagno- restàgn,(stagno)stagn* ristampa- (edizione) edissiù ristare - (stare)stà ristoppiare- (seminare)somnà ristorante- (trattoria)tratoréa ristorare- (consolare) consulà, cunsulà,(indennizzare) indenisà, (ingagliardire) ingheardì, ingaiardìs,(restaurare)restaürà, remontà,(rifocillare) refissià, (riposare)possà, indà a possà, fà öna possada ristoro- (conforto) confórt, (consolazione) consolassiù, (mangiata)maiada,(ricreazione) ricreassiù, ol tép de la ricreassiù, diersìv, diersivo, (prendere r., rifocillarsi) refissiàs,(riposo)ol possà,(sollievo)soliéo ristrettezza- (essere in r.)èss impicàt vià, (miseria)miséria, bolèta, (povertà)poertà ristretto- ristrèt, (in r.)abregé, (estratto) estràt,(meschino) meschì, strass,(stretto)strécc ristringere- ristrèns, restrenzì, (rifl.) ristrenzìs, scörtàs ristuccare - (stuccare) stöcà ristucco - (stufo) stöf risultare- risültà*, (riuscire)reüssì |
risultato- risültàt*, (effetto)efèt, (riuscita) reüssida, (successo) sücèss*,(utile)ötel, ütel risuolatura- (suola) söla risuscitare- ressüssità risvegliare- (destare, svegliare) desdà, fà desdà fò, ciamà sö (eccitare) fogà sót,(risuscitare) ressüssità ritagliare- retaià,(tagliare)taià, teà ritaglio- retài, (pezzo)pèss, tòch, tochèl,(rimasuglio)ansaröl, ranzài, (scampolo)scàmpol, scamù, (stoffa)stòfa,(tagliatura)teadüra* ritardare- ritardà*, (prorogare) slongàla, slongà zó,(tardare) tardà, tardigà,(trattenere) intertegnì, tratègn, trategnì ritardatario - ritardatare* ritardo - ritàrd*, (essere in r., tardare) tardà, tardigà ritegno- ritègn* (imbarazzo) imbaràss,(impedimento) impedimét, impedésse,(ostacolo) ostàcol, (pudore)püdùr*, pödùr*, (soggezione)sögessiù* ritenere- ritègn*, ritegnì, (credere) crèd, credì, (giudicare) giödicà, giüdicà,(stimare)stimà,(tenere) tègn, tegnì,(trattenere) intertegnì, tratègn, trategnì ritentiva- (memoria) memòria ritenutezza - (modestia)modèstia* ritenuto- (riservato)risservàt ritenzione- ritensiù ritessere- (rifare)refà,(ripetere) ripét, ripetì,(tessere)tèss, tessì ritingere- (tingere)tèns, tenzì ritirare- ritirà,(muovere) möv, möì, (prendere)ciapà, catà, tö, (riscuotere)introità, incontrà di cöncc, scöd, scödì |
|
ritirarsi- (cedere) céd, cedì, rèndes, rendìs, (desistere da una cosa) tirà ‘ndré ‘l cül, decampà, (dimettersi) dimètes, (indietreggiare)indà ‘ndré, (recedere)decampà, (rinunziare) rinunsià, renönsià, (ritrattare) ritratà, besdì ritirata- ritirada, (fuga) füga ritiro- (asilo)asilo*,(collegio) colégio, (convento) convènt, (luogo)löch,(ricovero) recóer, ricòero ritmica - (metrica)métrica* ritmo- (battuta) batüda rito- (cerimonia) serimònia, (etichetta) etichèta, (funzione) funsiù, (liturgia) litürgìa*,(regola) régola,(usanza)üsansa ritoccare - ritocà*, (correggere) coregì, corègg, (dipingere) depèns, depengì,(modificare)modificà, (toccare)tocà ritocchino- (pietanza) pitansa ritorcere- returzì,(r. in sé stesso) stórzes,(replicare)replicà, fà l’istèss,(rispondere)respónd, (torcere)stórs, storzì, storgì, sturzì, torzì, tórs ritornare- turnà, vègn indré, (restituire)restitüì,(venire)ègn, egnì, gnì, vègn, vegnì ritornello- ritornèl*, riturnèl*, (poesia)poeséa, (ripetizione) ripetissiù, (strofa)stròfa* ritorno- (r. offensivo, ricaduta) recadida, ricadida, recülada, (r. periodico, ricorso)ricórs ritorsione - (risposta)rispòsta* ritorta- stròpa, (cordame) cordàm, (legame)ligàm, (vimine)véma ritortola- (v. ritorta) |
ritrarre- fà ‘l ritràcc, (farsi r.)fàs fà ‘l ritràcc, (copiare) copià, (descrivere)descrìv*, (disegnare) dissegnà, dessegnà, (dipingere) depèns, depengì, (imitare) imità, (ritrarsi, indietreggiare)indà ‘ndré,(intendere)intènd, entrà sö, capì,(ottenere)otègn, otegnì, (rendere)rènd, rendì, redà, dà ‘ndré,(ricavare)ricaà, (riscattare) riscatà*,(riscuotere)introità, incontrà di cöncc, scöd, scödì, (trarre) tirà, trà ritrattare- ritratà, besdì, (disdire) desdì,(negare)negà,(revocare) reocà*,(voltare)oltà ritrattazione - (negazione)negassiù*, (rettifica)retìfica* ritrattista- ritratista,(pittore) pitùr ritratto- ritràcc, (descrizione) descrissiù, (figura) figüra, (immagine) imàgine,(pittura) pitüra, (essere il r., somigliare) sömeà, indà ‘nvèrs ritreppio- (r. della sottana)piatèla, (piega)piéga ritrosia- (avversione) aversiù, (disubbidienza) disöbediènsa, (ostinazione)ostinassiù, (pudore) püdùr*, pödùr*,(resistenza) resistènsa,(ripugnanza) repögnansa, ripögnansa, ribrèss, (schifo) schéfe ritroso- ü spéret de la contradissiù, (caparbio) massöch, crapù, söcù, trücù, (contrario) contrare, (modesto) modèst,(refrattario) refratare, refretare,(restio)restì, (schivo)schiv, schìo,(schifiltoso) schifiùs, (schizzinoso)malmostùs, (scontroso)scontrùs*, scuntrùs*, (stitico)stìtech |
|
ritrovamento- (invenzione) invensiù ritrovare- (impossibilità di r.)no l’ la tróa gna ‘l diàol,(inventare) inventà,(raggiungere)ciapà, (scoprire)descuvrì, scuvrì, (trovare)troà ritrovato- ritroàt, (espediente) espediènt, rissórsa ritrovatore- (inventore)inventùr ritrovo- ritròvo*, (convegno) convègn*,(appuntamento) apuntamènt,(trattenimento) tratenimènt ritto- drécc, indrécc rituale - (cerimoniale)serimoniàl*, (liturgia)litürgìa* riunione- riüniù*, (convegno) convègn*,(mucchio)möcc, gröm, pila, (seduta)sedüta*,(unione) üniù riunire- riünì*, (raccogliere) tö sö, catà sö,(radunare)regondì, tirà ‘nsèm riuscire- reüssì, (non r.)indà i gnòch a fónd, indà sö per l’öss, (divenire) deentà,(ottenere)otègn, otegnì, (superare)süperà*,(succedere) söcéd riuscita- reüssida, (effetto) efèt, (esito) èset, (fine) fì, (risultato) risültàt*, (successo)sücèss* riva- rìa, (spiaggia)spiagia*, (sponda) spónda RivadiSolto(loc.) - Rìa de Sólt [i pissagì de (soprannome)] rivale- (avversario) aversare, (contrario) contrare,(invidioso) invidiùs, inviliùs rivalità- (gara) gara,(concorrenza) concorènsa*, (gelosia) geloséa, gelosìa,(invidia) invédia, invìdia rivalsa - (vendetta)vendèta |
rivangare- (cercare) sircà, (riandar col pensiero)trebascà,(ricordare) regordà,(rimenare)remenà, (ripassare)ripassà,(vangare)angà rivedere- reedì, (rifl.)reedìs, (controllare) controlà, (correggere) coregì, corègg, (esaminare) esaminà,(vedere)èd, edì, vèd, vedì rivelare- (confidare) confidà, (dichiarare)dichiarà*, (dire) dì, (denudare)sbiotà, caà fò biót, (insegnare)insegnà, fà scöla, (manifestare)manifestà*, (mostrare)mostrà,(palesare) palesà, mèt in piassa,(riferire) riferì,(scoprire)descuvrì, scuvrì, (significare)significà rivelazione - (manifestazione) manifestassiù* rivendere- reènd rivendita- (bottega) bötiga, bütiga, negòsse, (r. tabacchi, tabaccheria) tabachì,(vendita)vèndita rivenditore- reendidùr, reendiröl, postér,(femm.)reendiröla,(r. di polli) regatù,(mercante)mercànt, marcànt ,(venditore)vendidùr*, endidùr* rivendugliolo- (merciaio)piglòt, masciàder, (rigattiere)strassaröl riverberamento- (riflessione) riflessiù, riflèss riverberare- (riflettere)riflèt, rifletì riverbero- (al r. del sole) a robatù de sul,(raggio) ragio,(specchio)spècc riverente- (rispettoso)rispetùs riverenza- rierènsa, reerènsa,(la r.) reerìt, rierito, (baciamano) basamà*, (devozione) diossiù, (inchino) inchino,(onore) onùr, (rispetto)rispèt, (salutare)salüdà, (venerazione)venerassiù |
|
rivergare- (rigare)rigà riverire- reerì, rierì, (adorare) adorà, (complimentare) complimentà, (inchinare) inchinà,(onorare) unurà,(rispettare)rispetà, (salutare)salüdà,(venerare)venerà riverniciare- (inverniciare)invernisà riversare - (versare)fà fò, (rovesciare)roersà* riverso- (rovescio) roèrs rivestire- (coprire) quarcià, (fasciare) fassà, bendà riviera- (fiume) fiöm rivincere- (r. il perduto)turnà a vèns chèl che s’à perdìt rivincita - (vendetta)vendèta rivista- riìsta, reésta, (operetta) operèta,(pubblicazione) pöblicassiù rivivere- (guarire) guarì, (rinascere) rinàss*,(risuscitare)ressüssità, (vivere)vìver, vìer, viv rivo- rì, (fiume) fiöm rivolgere- (drizzare) drissà, indrissà*, (girare) girà, (rivolgersi, indietreggiare)indà ‘ndré, (indirizzare) indirissà, (rivolgersi, ricorrere) ricór, ricorì, (rivoltare) reultà* rivolgimento- (giro) gir, giro, (caracollo) caracòl,(rivoluzione) reolüssiù, riolüssiù rivolo- sariölì rivolta- (opposizione)oposissiù, (ribellione)ribeliù*,(rivoluzione) reolüssiù, riolüssiù Rivoltad’Adda(loc.) - Riólta [i gós cargàcc de (soprannome)] rivoltare - reultà*, (voltare)oltà rivoltarsi- (r. a chi tenta d’offendere) oltàs cóntra rivoltella- rioltèla*, (pistola) pistóla |
rivoltoso- (v. rivoluzionario) rivoluzionare - (voltare)oltà rivoluzionario- riolüssionare rivoluzione- reolüssiù, riolüssiù, (ribellione)ribeliù*, (rotazione, giro) gir, giro rizzare- (drizzare) drissà, indrissà*, (raddrizzare)indrissà, retifilà rizzato- (ritto)drécc, indrécc roba- ròba (chi no róba no fà ròba; de la ròba di óter a l’ na và de per töt; de la ròba sò s’ pöl fàn de chèl che s’ völ; la ròba de fortüna la passa cóme la lüna; la ròba la và e la vé; la ròba di óter la par sèmper piö buna; la ròba di óter la fà mia pró; la ròba di óter la mèna vià la sò; la ròba la stà mia co i coiò; la ròba l’è mia de chèi chi la fà, ma de chèi chi la gód; la ròba la va de chèla banda che la vé; la ròba robada no la rìa mia a la tèrsa generassiù; la ròba sò s’ la pöl tö zó a’ de l’altàr; ròba esibida o la spössa o l’è stantida), (quanto vale la r.?cóssa fàla la piassa, (r. salata, salumi) salati,(r. vecchie) catanài, (merce) artìcol, gèner,(oggetto)ogèt, (ricchezza) richèssa* robaccia- (scarto)scart Roberto- Robèrt robinia- rübì, rübina, röbina robiola- robiöla robivecchio- (rigattiere)strassaröl robustezza- robüstèssa, (potenza) potènsa*,(sanità)sanità,(vigore) vigùr, vïùr robusto- roböst, bir, (forte) fórt, fòrt, (gagliardo) gaiàrd, gaiardèl, (massiccio)masséss,(saldo)saldo, sald,(sano)sà,(vigoroso)vigorùs, imprepòst |
|
ròcca- (cittadella, luogo munito) ròca, (campanile) campanél, campanìl, (castello) castèl, (fumaiolo) fömaröl, stissaröl rócca- (conocchia) róca roccata- (colpo di rócca)rocada rocchella- (r. per la seta)rochèla rocchetto- (r. di legno)rochèl, rochelì*,(r., veste clericale) rochèt,(cilindro)cilìnder*, silìnder*,(ruota)röda rocchi- (pezzi di legna)trüs rocchio- (masso)plòch,(pezzo)pèss, tòch, tochèl,(pietra)préda, (rotolo)rödèl, rödelòt,(sasso) plòch, sass roccia- còrna, (piccola r.)cornèla, cornèl,(masso)plòch,(pietra) préda, (r. sedimentaria, puddinga) grespù, crespù,(rupe)bréch Rocco- Ròch roccolo- (r. con capanno alto)ròcol, rocolì (sue parti: tónd de dét, tónd de föra, sót tónd, arcunada o sigalér, sipadura, casèl otabiòt, spiünéra, spaléra del tónd, spaléra de la passada, sboradura), (uccellaia)oselanda roco- (rauco)ràüco rococò- rococò*, (barocco) baròch rodere- rösià, (r. il freno)crenà, (masticare) mastegà, (limare)limà, (mordere) pïà,sganazà, (smangiare) smaià,(tormentare)tormentà, fà penà, tossegà, fà cös ergü co l’ài, fà èd la lüna ‘n del póss rodersi- cöses, cicà, rösiàs, (arrabbiarsi) rabìs rodimento- röseghì, rösghì, (tormento)tormènt, söplésse, ciód roditura- rösiada rododendro - gép, rösì |
Rodolfo- Dólfo rodomontata- (millanteria)sbrofada, (smargiassata)smargiassada, sfiandra rodomonte- (gradasso) gradàss (smargiasso) smargiàss, smargiassonàss, spacù, pofardì, (vantatore)antadùr rogazione- rogassiù, (processione) processiù* roggia- rògia, ròsa, (canale) canàl, (fossa) fòssa, (fosso) fòss rogito- (scrittura)scritüra rogna- (scabbia) rógna (chi gh’à la rógna, se la grate) Rogno(loc.) - Rògn [i ligòss / i romà ècc de (soprannomi)] rognone- rognù, rugnù rognoso- rognùs rogo- (falò) falò, falòch,(supplizio) söplésse Roma- Roma (gna Roma l’è stacia facia töta ‘n d’ü dé; co la lèngua ‘n bóca a s’ va fina a Roma) romano- romà*, (cattolico) catòlech* RomanodiLombardia(loc.) - Romà [i scatolòcc de (soprannome)] romantico - romàntech*, (sentimentale) sentimentàl* romanza- romanza*, (poesia)poeséa romanziere- (letterato)letrüt, (scrittore)scritùr romanzo- romàns, (racconto) racónt* romba- (rimbombo)rebómbo, rimbómbo, orchesù,(rumore) rümùr, römùr, combói, ciòch rombare- sbigunà,(ronzare) bigunà, (rimbombare)rebombà, rimbombà,(scoppiare)s-ciopà, (sonare)sunà, fà sö öna sunada |
|
rombazzo- (fracasso) fracàss, frecàss, bordèl, bordelére rombo- (rimbombo)rebómbo, rimbómbo, orchesù,(rumore) rümùr, römùr, combói, ciòch, (scoppio)s-ciopù, tombada,(sparo) sbaro,(suono)sóno,(tuono)trù, trunada,(vento)vènt, ènt romice- (r. dei prati)römes romitaggio- (eremo) romitòre romito- (eremita) remét, römét, (lontano) lontà romitorio- (eremo, romitaggio) romitòre Romolo- Ròmol rompere- rómp, rompì, sberlà, sbregà, scarpà, scaessà, scheessà, (r. l’uova nel paniere)rómp la turta, (abbattere) bötà zó, abàt, abatì, (crepare) crepà, (dissigillare) dessigilà, (dividere) divìd, dividì, (fendere) sfènd, sfendì, s-cepà,(fiaccare)sfiacà*, (fracassare) sfracassà, (frantumare)sfrantömà, (guastare) guastà,(incrinare) crepà, (interrompere) interómp, interompì,(lacerare)sbragà, sbregà, (rompersi il capo, lambiccare) lambicà,(rovinare) rüinà,(sbocconcellare)cröstinà, cröstelinà,(schiacciare)schissà, schiscià, sgnacarà, squatarà, (sconciare)desconsà*, (sconquassare)sconquassà, (sfasciare)desfassà, (sfondare) sfondrà,(sfracellare)fà ‘ndà ‘n frasèle,(sgangherare)sghingherà, desrampinà,(snodare)desingropì, desfà zó ü gróp,(spaccare)spacà, s-cepà, (spezzare)fracà, (spuntare) smocà, spontà, spuntà,(strappare) |
strepà,(stritolare)sfrantömà, (troncare)zoncà, dàga ü tài, (violentare)violentà* rompicapo- (seccatura)secatüra, (indovinello) indüinèl, indüinèla, cóssa-bis-cóssa, cóssa-bescóssa, (lavoro)laùr, laorére,(sciarada) sciarada rompicollo- (a r., precipitosamente)a ròta de còl,(rovina)rüìna, röìna, (scapestrato)scapöss rompimento- (rottura)rotüra rompiscatole- (seccatore) secabale, secacoiò, töbèrcol, pendésse ronca- (lancia)lanza roncare- (potare)stongià, podà roncheggiare- (russare)roncà, ronfà ronchetto- (piccola falce)pigassa, pighéssa ronchioso- (ruvido)drösse, derösse ronciglio - (uncino)rampì Ronco(loc.) - Ruch [i becassì del (soprannome)] Roncobello(loc.) - Roncobèl [i gosatèi di Ruch / i santarèi de (soprannomi)] roncola- (falce) seghèss, ranza RoncolaS.Bernardo(loc.) -Róncola [i sognadùr / i narsìs de la (soprannomi)] roncolo- (potatoio)pighéss, podèt, pigazzì roncone- pigazzòt, pigazza,(lancia) lanza ronda- rónda, (fare la r.)rondà, fà la rónda, (guardia) guardia, (pattuglia)patöglia,(sentinella) santinèla rondine- róndena, róndina, rondenina, rundinina, rùnduna,(r. di mare)cùa de róndena, nèdra d’la cùa de róndena, róndena de |
|
mar,(r. montana)rondù de montagna,(r. rossiccia)róndena forestéra (marina) Rondinera di Rogno(loc.) -Rundinéra [i sciòr de la (soprannome)] rondò- rondò*, (piazza)piassa, (poema)poéma*,(poesia)poeséa rondone- dardù, dardù nìgher, rondù, rundù,(r. alpino)dardù biànch (de còrna, de mar), rondù de còrna ronfamento - (suono)sóno ronfare- (dormire) dormì, dörmì, (ronzare) bigunà,(russare)roncà, ronfà, (r. fortemente)roncunà ronzare- bigunà, (girare oziosamente)taanà atùren, (girare) girà,(rumoreggiare)tamborlà ronzinante- (v. ronzino) ronzino- caàl de póch, caalotèl, (cavallo sfiancato, brenna) bròch, (cavallo cattivo, rozza)gibalàss ronzio- (rumore)rümùr, römùr, combói, ciòch rorido- (rugiadoso)bagnàt de rosada,(umido)ömed rosa- rösa (no gh’è rösa sènsa spì; si è röse, i fiorirà),(r. borracina)rösa del ranì,(r. canina)rösa salvàdega, rösa de sése,(r. di maggio)rösa cucuna,(r. perpetua)rösa de töcc i mis,(r. rampicante)rösa de quaranta brass,(rosellina)rösa damaschina, (frutto, coccola rossa di r.)gratacül di röse, (queste sono r. e fiori)l’è röse e fiùr in confrónt, (r. di Natale, elleboro)rösa de Nedàl, fiùr del lüf, (r. delle alpi, rododendro)gép, rösì, (bianco della r.) nèbia Rosa, Rosina- Rösa, Rösì, Rösina rosaio- (v. roseto) |
Rosalia- Rösalìa rosario- curuna del rosare, rosare, losare Rosciano(loc.) - Rossà [i tessàder del (soprannome)] Rosciate(loc.) - Rossàt [i brüsàcc de (soprannome)] roseo- (rosso)róss roseto- sito pié de röse rosetta- (coccarda) cocarda rosicare- (v. rosicchiare) rosicchiare- rösià, rosgà,(rodere) rösià rosignolo- (ucc.)lissignöl, rossignöl, ressignöl, rissignöl, russignöl rosmarino- osmarì, osmanì, usmanì rosolaccio- papàer, popóne rosolare- dà ‘l tèst, (arrostire) röstì, rüstì, (cucinare)cüsinà, fà de mangià, (cuocere) cös, cösì, scogà, (friggere) fà fris,(seccare)secà rosolia- (morbillo) fèrsa rosolio- rosòlio,(liquore)liquùr, (sciroppo)siròp rosone - (ornamento)ornamènt*, ornamét* rospo- sat, canarì de fòss, (dim.)satì, (accr., pegg.)satù,(r. smeraldino) satù d’aqua, (rana)rana rossastro- (v. rossiccio) rosseggiante- (v. rossiccio) rossetto - rossèt* rossiccio- rossì, rossetì,(rosso)róss rossigno- (v. rossiccio) Rossino(loc.) - Rossì [i rampì / i ciribì de (soprannomi)] rosso- róss (ol róss per fórsa a l’ düra da l’öss a la pórta; l’è mèi ègn róss che nìgher), (r. d’uovo)rossöm, (r. in viso)róss infiameghét (fogàt), róss cóme ü polì (ü föch, öna brasa), (di uno che è molto r. in |
|
viso)a s’ ghe ‘mpïerèss ü solferì sö ‘l mostàss, (r. scarlatto)róss cóme ü scarlàt, (cremisi) crémes, cremesì rossore- grissadüra, (fiamma) fiama, (vergogna)ergògna rosta- (ventaglio)entàia rosticceria - (salumaio)formagér*, salümér* rostro- (becco) bèch,(muso) müs, (punta)pónta, punta, (sperone) sperù rosume- blösen, blésen, (residui di paglia)rösgia Rota Imagna(loc.) - Röda [i siöi / i pighezzì / i baslotér de (soprannomi)] rotabile - (strada)strada rotaia- rotàia, (carreggiata) caresada, (binario) rotàie, rotàe, (guida) guida rotamento- (v. rotazione) rotare- (v. roteare) rotazione- pirlada, (giro) gir, giro, (mulinello) mölinèl, fümì, sgulatrì roteamento- (v. rotazione) roteare- pirlà, fà pirlà, (girare) girà, (stralunare) inversà i öcc (in del có) roteazione- (v. rotazione) rotella- rödèla, rödelì, rödelina rotismo- (l’insieme delle ruote) rödésem, (meccanismo)mecanismo rotolare- borelà, redöblà, reboldà, rödelà, rödolà, (cadere) borlà zó, (capitombolare) cülmartelàs, (girare) girà,(precipitare) pressipità,(roteare)pirlà, fà pirlà, (ruzzolare)rödelà zó,(spingere) rösà, rüsà, sbötà, sbörlà, spuncià, (trasportare)trasportà* rotolo- rödèl, rödelòt, (cartoccio) scartòss, (imballaggio) imbalagio rotoloni- a reboldù |
rotonda - (terrazza) terassa rotondo- rotónd, birónd, tónd, (circolare) circolàr, (tondo)tónd rotta- róta, (fuga) füga,(sbaraglio) sbarài rottame- rotàm, (coccio) ciapa, (rimasuglio)ansaröl, ranzài rotte- (essere alle r.)èss in róta rotti- (frazioni)rócc rotto- rót, (guasto) guàst, (malconcio)malconsàt*, mal sabadàt,(stanco)stöf, strach rottura- rotüra, (discordia) dissensiù, (ernia)èrnia*, (fenditura) fendidüra. s-cèpa, s-cepada, (guasto) guàst rotula- (ginocchio) zenöcc Rova(loc.) - Róa [i bóre d’ la (soprannome)] RovadiPianGaiano(loc.) - Róa [i scuì de (soprannome)] rovello- (ira)ira, futa,(rabbia) ràbia, gnechìsia,(stizza)stissa roventare- (infocare) infogà rovente- pelét rovere- (quercia)rùer, róer rovereto - (querceto)rúer, bósch de rùer, sito pié de rùer rovesciare- roersà*, (ribaltare) rebaltà, inversà, streacà, treacà, triacà,(capovolgere) ultà col cül in sö,(versare)fà fò,(voltare)oltà rovescino - (vinciperdi, giuoco a carte)cotècc rovescio- roèrs, invèrs, (contrario) contrare, (diverso)dièrs, divèrs*, descompagnàt, (inverso) invèrs, (opposizione)oposissiù, (pioggia) piöìda, (riverso)roèrs, (sfortuna) desfortüna, deslipa, (supino)co la pansa ‘n sö, (a r., tramontana)a roèrs |
|
roveto- roéda, rüìda, sito pié de spì Rovetta(loc.) - Roèta [i gai de (soprannome)] rovina- rüìna, röìna, (pl.)rüìne, röìne,(andare in r.)indà a fàs benedì, tacà sö de laà zó, (essere quasi in r.)basgà ‘n del mànech, èss zó per la mèlga, no saì piö de che banda dàga ‘l menadùr, (danno) dan, rüìna, röìna, (dirupi) grèbani, grébegn, grémegn, (disastro)disàster*, (distruzione) distrüssiù, (frana)frana*,rinada, saàgia, dragù, regù, (guasto) guàst, (malora)malura,(perdita)pèrdita, (precipizio)pressepésse, valòrca, (rottame)rotàm,(rottura)rotüra rovinare- rüinà, (lasciar r. i propri affari)lassà passà ‘l car deante ai bö, (abbattere)tirà zó, abàt, abatì, (crollare)crolà* (danneggiare) fà deldan, danegià, danesà, (decadere) decadì, (demolire) demolì*,bötà zó, abàt, abatì, (diroccare) derocà, (disfare) desfà, (distruggere) destrüs, destrüsì, (franare)franà*, regunà, ragunà, rinà zó (guastare) guastà, (pericolare)pericolà,(precipitare) pressipità,(pregiudicare) pregiödicà,(rovinare)rimèt, rimetì, (rompere) rómp, rompì, sberlà, sbregà, scarpà, scaessà, scheessà, (sfasciare)desfassà, (spostare) spostà*,(sprofondare)sprofondà rovinarsi- (scapitare)descapità, zontà, zuntà rovinato- rüinàt, sbris, (andato) indàcc,(malandato)malindàcc*, (povero)póer, póer diàol, poarèt, poerèt,(spiantato)bissàt, sbigoràt, strepelàt, despiantàt |
rovinosamente- (precipitosamente)a ròta de còl rovinoso- (pericoloso)pericolùs, (precipitoso)precipitùs* rovistare- roggà, roggà sö d’ per töt, mèt sotsura töta la cà, (cercare) sircà, (esplorare) esplorà*, squaià, (frugare) frügà, rügà, (indagare) indagà, intrequerì,(tramestare) sgarügà sö, mes-cià sö rovistio- rügada rovo- (pruno, spina) spì, (r. comune ) móre, mure, roéda, spì de mure, spì del Signùr, (r. canino)spì de padàsegn,(bacca del r. canino) parpàndola, gratacül, (fustelli di r.) rüidèi rozza- (cavallo cattivo) gibalàss rozzezza - (barbarie) barbarità, incagnità, (ignoranza) ignoransa, (inciviltà)insiiltà*, increansa, (sgarbo)sgarbo, sgarberéa, sgarbaréa,(villania)vilanada, paisanada rozzo- (greggio) sgrès, (grossolano) grossolà, zacù, materiàl,(incivile) insiél, insiìl, descreansàt, (intrattabile) intratàbel, (rustico) röstech, (ruvido)drösse, derösse, (scabroso)scabrùs*,(sgarbato) desgarbàt, malgarbàt, sgarbàt, (tanghero)tànghen,(villano) paisà, vilà, vilàn, (volgare) volgàr*,(zotico)marà, selvàdech ruba- (andar via a r.)robàs la ròba fò di mà, brüsà vià rubacchiamento- sgrafignada rubacchiare- (r. poco per volta) sgatinà,(rubare) robà, sgrafignà, raspà, leà, fà di gòb, dàga de óngia, (spilluzzicare)spelöcà, spissigà vià |
|
rubamento- robamét rubare- robà, sgrafignà, raspà, leà, fà di gòb, dàga de óngia (bisògna robà tant o mia; chi no róba no fà ròba), (r. con inganno)petenà, (r. dalla cassa)scopassà, da di scopassù al basiòt, (prendere) ciapà, catà, tö, (rapire)rapì*, (sgraffignare)sgrafignà, sanfà, (spogliare)sbiotà, caà fò, (svaligiare)svalisà,(togliere)leà fò, leà vià, tö,(trafugare)smapà ruberia- ladrada, ladreréa, (mangeria)maiaréa rubesto- (gagliardo) gaiàrd, gaiardèl, (impetuoso) impetüùs rubicondo- (essere r.)èss de bèl sangh,(rosso)róss rubinetto- röbinèt, rübinèt, spina* rubino- rübì*, (rosso)róss rubizzo- (robusto)roböst, bir,(sano) sà,(vivace)viv rubrica- rübrica,(elenco)elènch*, (quinterno)quintéren, léber de scriv, (quaderno)quadèren*, (registro) regìster rubricare- (registrare)registrà rude- (crudele) caì, crüdél, (duro) dür, (ruvido)drösse, derösse,(sgarbato) desgarbàt, malgarbàt, sgarbàt ruderi- (rottame)rotàm,(rovina) rüìna, röìna rudimentale- (elementare) elementàr rudimento- (elemento) elemènt, (principio)prensépe, (sapienza) sapiènsa* ruffa raffa- (a r. r.)a regatàia ruffianare- (v. arruffianare) ruffiano- röfià, sèt e mès, mesèt, (femm.) röfiana ruga- rüga, (crespa) grèspa,(piega) piéga |
rugghiare- (muggire)mügià, (rumoreggiare)tamborlà,(urlare) ürlà rugghio- (muggito)mügiamét, (rumore)rümùr, römùr, combói, ciòch ruggine- rösen, rösia,(rancore) rösen, (inimicizia)desamicìssia, (odio)öde,(rosso)róss, (togliere la r., srugginire)caà la rösen rugginoso- rösnét ruggire- (muggire)mügià, (rumoreggiare)tamborlà ruggito- (grido, urlo) vèrs, cridùr, sbrài, (muggito)mügiamét rugiada- rosada, (r. dolce, melata) mana,(umidità)ömidità, ömed rugliare- (rumoreggiare)tamborlà ruglio- (rumore)rümùr, römùr, combói, ciòch rugoso- pié de piéghe, grima, rampognét, rapàt,(ruvido)drösse, derösse ruinare- (rovinare)rüinà rullo- corlèt, rödol, rédol, borlòt, (cilindro)cilìnder*, silìnder*, (rumore)rümùr, römùr, combói, ciòch,(suono)sóno, (tombolo) bögatadura, bögatéra rum- röm ruminare- römià, rüminà, (biascicare) biassà, sbiassügà, (masticare) mastegà,(meditare) medità,(pensare)pensà, (ponderare)ponderà,(riflettere) riflèt, rifletì rumore- rümùr, römùr, combói, ciòch, (far r.)sbodesà, bodesà, (r. di cosa che cade)patatùnfeta, (baccano) bacà, bodès, (bordello) bordèl, (cagnara) cagnara*,bacà, bodès, (chiasso) ciàss, (clamore) usamét, |
|
(fama) fama, nominansa, noméa, (fracasso) fracàss, frecàss, bordèl, bordelére, (grido) vèrs, cridùr, sbrài, (passo)pass, (rimbombo)rebómbo, rimbómbo, orchesù,(rivoluzione) reolüssiù, riolüssiù,(scoppio)sciopù, tombada, (r. scomposto) strepitù, (suono)sóno rumoreggiamento- (rumore)rümùr, römùr, combói, ciòch rumoreggiare- tamborlà,(intronare )stürnì sö,(mormorare)murmurà, (sonare)sunà, fà sö öna sunada, (strepitare)steremotà, fà del ciàss ruolo- ròl,(catalogo)catàlogo*, (elenco)elènch*, (lista)lésta, lista, specìfica,(matricola)matrìcola*, (registro) regìster ruota- röda, röda de caròssa (de carèt) (sue parti: có otèsta, éra del có, ras, gaèi, sirciù, bìssola, röselì, bissolòt, sièl); (sto mónd l’è öna röda, chi và sö e chi và zó), (dim.) rödèla, rödì,(disco) disco*, (girella) sirèla, (r. della fortuna, sorte)sórt,(supplizio)söplésse, (tornello)tornèl, röda rupe- bréch, (roccia) còrna rurale- (campagnolo) campagnöl ruscello- (rio, rivo) rì, (rivolo)sariölì ruspa - röspa*, pàchera* ruspare- röspà, (razzolare)sgarià, sgargià russare- roncà, ronfà, (dormire) dormì, dörmì |
russo- (di Russia)rösse rusticano - (villano)paisà, vilà, vilàn rustichezza- (sgarbo)sgarbo, sgarberéa, sgarbaréa rustico- röstech, (campagnolo) campagnöl, (contadino) contadì, (ruvido)drösse, derösse, (sgarbato)desgarbàt, malgarbàt, sgarbàt ruta- èrba röda, èrba röga, èrba rüga ruttare- porselà, tirà sö i porsèi ruttatore- berotù rutto- porsèl, beròt, flata ruvidezza- (durezza) dürèssa, (sgarbo)sgarbo, sgarberéa, sgarbaréa ruvido- drösse, derösse, (greggio) sgrès, (grossolano) grossolà, zacù, materiàl, (scabroso)scabrùs*, (sgarbato)desgarbàt, malgarbàt, sgarbàt, (spinoso) spinùs*,pié de spì,(villano)paisà, vilà, vilàn, (zotico)marà, selvàdech ruzzante- smorbiù ruzzare- (giocare) zögà,(scherzare) schersà, bagatelà ruzzo- (divertimento) diertimét, deertimét,(scherzo)schèrs ruzzolare- rödelà zó d’ la scala, (cadere) borlà zó, (capitombolare) cülmartelàs, (girare) girà, (rotolare)borelà, redöblà, reboldà, rödelà, rödolà,(scendere)vègn zó, indà de ‘n zó ruzzolone - (caduta)tóma* |
|